– Κυριακή 29 Ιούνη 2025
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΕΚΔΗΛΩΣΗ – ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ «ΓΙΑ ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ»
Ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει σε αυτό το φύλλο εκτενή αποσπάσματα από την ομιλία του Μάκη Παπαδόπουλου, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με θέμα «Σοσιαλιστικό κράτος και κεντρικός σχεδιασμός», στην εκδήλωση που πραγματοποίησαν στο Πάρκο Τρίτση (19/6) οι Τομεακές Οργανώσεις Νοτιοδυτικών και Δυτικών Συνοικιών Αττικής του ΚΚΕ και οι εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», με θέμα «Για το σοσιαλιστικό κράτος, η Ιστορία που διδάσκει, η Ιστορία που μένει να γραφτεί».
Ολόκληρη η ομιλία του Μ. Παπαδόπουλου στην εκδήλωση, όπως και εκείνη της Αλ. Παπαρήγα, μέλους της ΚΕ, που δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου» 21-22 Ιούνη, είναι αναρτημένες με μορφή βίντεο στο πόρταλ «902.gr».
Σοσιαλιστικό κράτος και κεντρικός σχεδιασμός
Εκτενή αποσπάσματα από την ομιλία του Μ. Παπαδόπουλου
Πριν δύο αιώνες, ο Μαρξ εξηγούσε προφητικά ότι για 300% κέρδος το κεφάλαιο δεν θα διστάσει να διαπράξει κανένα έγκλημα.
Σήμερα, την ώρα που εμείς βλέπουμε τις βόμβες του Ισραήλ και των ΗΠΑ να θάβουν ζωντανά τα παιδιά κάτω απ’ τα συντρίμμια των κτιρίων και να χτυπούν πυρηνικούς σταθμούς σε λειτουργία, αρκετοί μεγαλομέτοχοι των ομίλων δεν κρύβουν τη χαρά τους, γιατί βλέπουν να αυξάνονται τα κέρδη τους στα ταμπλό των χρηματιστηρίων.
Ομως η ζωή μας δεν κινδυνεύει μόνο από τους πολέμους τους. Κινδυνεύει και στην ειρήνη τους.
Για τον ίδιο λόγο που πεθαίνουν σήμερα άνθρωποι περιμένοντας το ΕΚΑΒ, που πνίγονται αβοήθητοι στις πλημμύρες και καίγονται κάθε χρόνο στις πυρκαγιές, για τον ίδιο λόγο κινδυνεύουμε να γίνουμε «κρέας για τα κανόνια», καθώς η φωτιά του ιμπεριαλιστικού πολέμου απλώνεται γύρω μας.
Για να αναβαθμίσει η ελληνική άρχουσα τάξη τα κέρδη και τη θέση της στην ευρύτερη περιοχή, αναλαμβάνει σήμερα το κράτος τον ρόλο του σημαιοφόρου στα επικίνδυνα σχέδια του ΝΑΤΟ και της ΕΕ και μπλέκει τον λαό όλο και πιο βαθιά στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους που κλιμακώνονται. Μετατρέπει τη χώρα σε ορμητήριο σφαγής άλλων λαών και σε μαγνήτη στρατιωτικών αντιποίνων.
Κινδυνεύουμε λοιπόν από το κεφάλαιο και το κράτος του, που δεν διστάζει να θυσιάσει κάθε ανάγκη μας, και τη ζωή μας, προκειμένου να αυξήσει τα κέρδη του.
Η αποστολή αυτού του εχθρικού κράτους, του αστικού κράτους, δεν πρόκειται να αλλάξει αν γίνει πιο επιτελικό, πιο έξυπνο, πιο ψηφιακό, πιο γρήγορο. Η αποστολή του ήταν, είναι και θα είναι η επιβολή της δικτατορίας του κεφαλαίου. Γι’ αυτό και πρέπει να συζητήσουμε, να διαβάσουμε, να φωτίσουμε ότι αυτό το σύστημα και το κράτος του μπορεί και πρέπει να ανατραπεί. Οτι μπορούμε να οικοδομήσουμε μια ανώτερη οργάνωση της κοινωνίας, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Οτι ο καπιταλισμός δεν είναι ανίκητος.
Αυτό απέδειξε η νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης και η ύπαρξη της Σοβιετικής Ενωσης τον 20ό αιώνα.
Ορισμένα από τα επιτεύγματα της Σοβιετικής Ενωσης για την κάλυψη βασικών αναγκών των εργαζομένων, για την εξάλειψη της ανεργίας και της ενεργειακής φτώχειας, τη διασφάλιση κατοικίας, δωρεάν Υγείας και υψηλού επιπέδου μόρφωσης, την πρόσβαση στην πολιτιστική δημιουργία υψηλού επιπέδου, δεν μπορεί ούτε σήμερα να τα διασφαλίσει ο καπιταλισμός, δεκαετίες μετά, και ούτε πρόκειται να τα διασφαλίσει ποτέ.
Αντίστοιχα, θα μπορούσε κανείς να μιλά πολλές ώρες για το άλμα στον γρήγορο εξηλεκτρισμό της αχανούς έκτασης της Σοβιετικής Ενωσης τη δεκαετία του ’20, τη μετατροπή της ειρηνικής σε πολεμική βιομηχανία για τις ανάγκες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, την κατάκτηση του Διαστήματος με τον «Σπούτνικ», τον Γκαγκάριν και την Τερεσκόβα. (…)
Η υπεροχή του κεντρικού σχεδιασμού
Η Ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης φωτίζει τη δυνατότητα, την αναγκαιότητα και την υπεροχή μιας ανώτερης μορφής οργάνωσης της κοινωνίας, κατά την οποία αλλάζουν ριζικά ο σκοπός της παραγωγής, ο χαρακτήρας της εξουσίας και της ιδιοκτησίας και ο ρόλος της εργατικής τάξης, γενικότερα των εργαζομένων. Από τα χέρια της αστικής τάξης, τη δικτατορία του κεφαλαίου, η εξουσία περνάει στα χέρια της εργατικής τάξης, τη δικτατορία του προλεταριάτου.
Καταργείται η καπιταλιστική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής με την κοινωνικοποίησή τους, περνάμε δηλαδή στην κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής.
Αλλάζει ο σκοπός της παραγωγής και τη θέση του καπιταλιστικού κέρδους καταλαμβάνει η ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας που συνεχώς διευρύνονται. Οι εργαζόμενοι από το παρασκήνιο περνούν στο προσκήνιο της Ιστορίας και παίζουν ενεργό ρόλο στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων της διακυβέρνησης.
Στη Σοβιετική Ενωση, για πρώτη φορά στην Ιστορία, αποδείχθηκε στην πράξη η δυνατότητα να σχεδιαστούν επιστημονικά και ενιαία οι στόχοι της παραγωγής με στόχο την ολόπλευρη ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας.
Η Ιστορία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης βοηθά να κατανοηθεί ότι ο κεντρικός σχεδιασμός αποτελεί κοινωνική σχέση, που εκφράζει τον ριζικά διαφορετικό τρόπο που συνενώνονται οι εργαζόμενοι με τα μέσα παραγωγής και μεταξύ τους.
Με άλλα λόγια, ο εργαζόμενος δεν αναζητεί πλέον αφεντικό μέσα στη ζούγκλα της αγοράς. Η εργατική τάξη πλέον κατανέμεται σχεδιασμένα και παίζει αποφασιστικό ρόλο για το τι, πώς, πότε θα παραχθεί. (…)
Η ριζική διαφορά αστικού και σοσιαλιστικού κράτους
Τόσο η Ιστορία του καπιταλισμού όσο και του σοσιαλισμού δικαίωσε επίσης τη θεμελιακή θέση των κλασικών, ότι η εργατική τάξη δεν μπορεί να παραλάβει τον αστικό κρατικό μηχανισμό και να τον χρησιμοποιήσει προς όφελός της για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Αντίθετα, πρέπει να τον τσακίσει και να τον αντικαταστήσει με το δικό της κράτος, το κράτος της εργατικής εξουσίας.
Ο επιστημονικός κεντρικός σχεδιασμός πρέπει να αναβαθμίζεται συνεχώς και να ανταποκρίνεται στις νέες απαιτήσεις που γεννά η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.
Αυτή η αποστολή δεν μπορεί να υλοποιηθεί από τους θεσμούς του αστικού κράτους. Η Ιστορία επιβεβαίωσε τη λενινιστική θέση ότι η αστική δημοκρατία απομακρύνει με χίλιους δυο τρόπους τη συμμετοχή των εργαζομένων στην πολιτική διακυβέρνηση.
Πίσω από το πέπλο της τυπικής ισότητας των πολιτών, γιγαντώνεται διαρκώς η ουσιαστική ανισότητα ανάμεσα στους θύτες και στα θύματα της εκμετάλλευσης.
Αντίθετα, στον σοσιαλισμό – κομμουνισμό αυτοί που παράγουν τα υλικά και πνευματικά αγαθά μπορούν και πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη των αποφάσεων σε όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής. Εδώ εδράζεται η υπεροχή της δικτατορίας του προλεταριάτου, ως ανώτερης μορφής δημοκρατίας και οργάνωσης της κοινωνίας.
Ο συλλογικός εργάτης, η κύρια παραγωγική δύναμη, απελευθερώνεται από τα δεσμά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και συμμετέχοντας ενεργά στη διοίκηση του κράτους της εργατικής εξουσίας, εδραιώνει και αναπτύσσει τη νέα κοινωνία. Και, αντίστροφα, η δημιουργία των κατάλληλων υλικών συνθηκών επιτρέπει την αναβάθμιση της λειτουργίας των θεσμών και των οργάνων της εργατικής εξουσίας. Για παράδειγμα, η μείωση του εργάσιμου χρόνου των εργαζομένων διευκολύνει την ουσιαστική ενασχόλησή τους με τα πολιτικά προβλήματα της διακυβέρνησης.
Αυτή είναι η ποιοτική διαφορά σε σχέση με τον καπιταλιστικό σχεδιασμό. Οι μονοπωλιακοί όμιλοι σχεδιάζουν πώς θα αξιοποιήσουν τις κοινωνικές ανάγκες με κριτήριο να αυξήσουν τα κέρδη τους και τα μερίδιά τους στην αγορά.
Η υπεροχή του σοσιαλιστικού κεντρικού σχεδιασμού ως κοινωνικής σχέσης για τη διασφάλιση της λαϊκής ευημερίας είναι προφανής. (…)
Για να λειτουργεί όμως απρόσκοπτα ο κεντρικός σχεδιασμός, δίνοντας ώθηση στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων για την ικανοποίηση των διευρυνόμενων κοινωνικών αναγκών, έχουν καθοριστική σημασία ο ρόλος και η στρατηγική αντίληψη του ΚΚ και της εργατικής εξουσίας.
Στο 18ο Συνέδριο του ΚΚΕ φωτίσαμε αναλυτικά και την αρνητική πείρα που υπογραμμίζει αυτό το συμπέρασμα στη Σοβιετική Ενωση. Ιδιαίτερα τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, όταν μια σειρά προβλήματα της σοσιαλιστικής οικονομίας ερμηνεύτηκαν λαθεμένα ως εγγενείς αντικειμενικές αδυναμίες του κεντρικού σχεδιασμού, ενώ αντανακλούσαν σφάλματα στην αντίληψη του υποκειμενικού παράγοντα για τον κεντρικό σχεδιασμό. (…)
Η σημασία της δημιουργικής ανάπτυξης της επαναστατικής θεωρίας
Η αντεπανάσταση δεν θα είχε νικήσει αν υπήρχε έγκαιρη συλλογική θεωρητική και πολιτική προετοιμασία του Κόμματος και των οργάνων της εργατικής εξουσίας. Γι’ αυτό και συνεχίζουμε τη μελέτη της συγκεκριμένης πείρας του πισωγυρίσματος της Ιστορίας.
Το Κόμμα μας, το ΚΚΕ, ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του ’90 μια δύσκολη κριτική και αυτοκριτική προσπάθεια μελέτης της πείρας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, με κορυφαίους σταθμούς το 18ο Συνέδριο και το Πρόγραμμα του Κόμματος στο 19ο Συνέδριο. Συνεχίζουμε αυτήν την προσπάθεια κάτω από το φως των σύγχρονων εξελίξεων.
Η επεξεργασία μας προσπαθεί να φωτίσει βαθύτερα ορισμένους βασικούς παράγοντες τους οποίους πρέπει να διασφαλίζουν τα όργανα του Κομμουνιστικού Κόμματος και του κράτους της εργατικής εξουσίας, ώστε να μπορούν να προβλέπουν έγκαιρα και να ιεραρχούν εύστοχα τις κοινωνικές ανάγκες που διευρύνονται. Να μπορούν να αναβαθμίζουν τον κεντρικό σχεδιασμό για την ικανοποίησή τους, με στόχο την πλήρη άνθηση των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής και κατανομής.
Ποιους σημαντικούς παράγοντες αναδεικνύει η διερεύνηση της ιστορικής πείρας του 20ού αιώνα;
Ο πρώτος παράγοντας αφορά την ανάγκη δημιουργικής ανάπτυξης της μαρξιστικής – λενινιστικής κοσμοθεωρίας, ιδιαίτερα σε κρίσιμους τομείς, όπως της πολιτικής οικονομίας του σοσιαλισμού και της πολιτικής διαμόρφωσης του σοσιαλιστικού Δικαίου. Η πείρα του 20ού αιώνα απέδειξε ότι δεν αρκεί μια γενικά σωστή αντίληψη και γνώση των νομοτελειών του νέου τρόπου παραγωγής για να προχωρήσει νικηφόρα η σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Απαιτείται η συνεχής, δημιουργική θεωρητική και επιστημονική εργασία ώστε να διαμορφώνονται συγκεκριμένες κατευθύνσεις δράσης, να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την απρόσκοπτη λειτουργία των νομοτελειών της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Το παράδειγμα του Λένιν
Η διαρκής προσπάθεια του Λένιν σ’ αυτήν την κατεύθυνση αποτελεί το πιο εμβληματικό θετικό παράδειγμα.
Με το κορυφαίο θεωρητικό έργο του «Κράτος και επανάσταση», ο Λένιν διαμορφώνει τις γενικές αρχές και κατευθύνσεις για το κράτος της εργατικής εξουσίας.
Ομως πολύ γρήγορα οι μπολσεβίκοι θα έρθουν αντιμέτωποι με συγκεκριμένα προβλήματα, καθώς οξύνεται η ταξική πάλη για να εδραιωθεί ο σοσιαλισμός.
Πρέπει να απαντηθούν πιο συγκεκριμένα τα ερωτήματα:
– Πώς θα αντιμετωπιστεί η αντεπαναστατική δράση μέσα και έξω από τη Σοβιετική Ρωσία;
– Πώς θα παίξει αποτελεσματικά το Κόμμα τον πρωτοπόρο καθοδηγητικό ρόλο του μέσα στα Σοβιέτ και μέσα στην εργατική τάξη;
– Πώς θα ξεπεραστούν τα προβλήματα της έλλειψης εργασιακής πειθαρχίας, της κερδοσκοπίας, των καταχρήσεων, του ατομισμού, της ανώριμης ταξικής συνείδησης;
– Πώς πρέπει να διαμορφωθεί η διοικητική και στρατιωτική ιεραρχία του σοσιαλιστικού κράτους;
Ο Λένιν δεν κλείνει τα μάτια, ούτε και αντιμετωπίζει με θολά σχήματα τα προβλήματα της πραγματικής ζωής. Γράφει χαρακτηριστικά:
«Δεν είμαστε ουτοπιστές. Ξέρουμε ότι κανένας ανειδίκευτος εργάτης, καμιά μαγείρισσα, δεν είναι σε θέση να αναλάβουν αμέσως τη διακυβέρνηση του κράτους (…).
Απαιτούμε οι συνειδητοί εργάτες και στρατιώτες να διδάξουν το έργο της κρατικής διακυβέρνησης και να αρχίσει αυτό το έργο αμέσως, δηλαδή να αρχίσουν να μπάζουν στην εκπαίδευση αυτή όλους τους εργαζόμενους, όλη τη φτωχολογιά».
Η θεωρητική του συγκρότηση τον βοήθησε να μην εγκλωβιστεί σε αντιδιαλεκτικές, μηχανιστικές, σχηματικές προσεγγίσεις που πρόβαλαν σε αντιπαράθεση την επαναστατική πρωτοπορία της εργατικής τάξης με την ίδια την εργατική τάξη και αμφισβητούσαν τον ρόλο του Κόμματος στη σοβιετική εξουσία. Αντιλήψεις που έφερναν σε αντιπαράθεση τη συνειδητή πειθαρχία και τον συγκεντρωτισμό με μια αταξική προσέγγιση της δημοκρατίας.
Ο Λένιν αποκάλυψε τον μύθο της «καθαρής» δημοκρατίας και ανέδειξε το ταξικό της περιεχόμενο, ότι δηλαδή ή θα είναι δικτατορία του κεφαλαίου ή δικτατορία του προλεταριάτου.
Κάνοντας συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, φώτισε στα επόμενα έργα του ότι ο βαθμός και οι μορφές καταναγκασμού του σοσιαλιστικού κράτους πρέπει να διαμορφώνονται με βάση το εκάστοτε επίπεδο της πολιτικής ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης.
Αντίστοιχα και ο διαπαιδαγωγητικός ρόλος του κράτους της εργατικής εξουσίας.
Ομως αυτή η συνεχής προσπάθεια θεωρητικής επεξεργασίας δεν συνεχίστηκε σταθερά και αποτελεσματικά.
Μια σειρά αδυναμίες και θεωρητικά λάθη πληρώθηκαν ακριβά στην πρώτη, ηρωική προσπάθεια σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Στη σοβιετική φιλοσοφία αρνητικό ρόλο έπαιξε ο διαχωρισμός των αντιθέσεων, των αντιφάσεων σε «ανταγωνιστικές και μη ανταγωνιστικές». Σύμφωνα με αυτόν τον διαχωρισμό, υπάρχουν κοινωνικές αντιφάσεις που δεν απαιτείται η διεξαγωγή ταξικής πάλης για να εξαλειφθούν.
Ετσι, υπονομεύτηκε θεωρητικά η θέση του ΚΚΣΕ για την αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου και της αποφασιστικής διεξαγωγής της ταξικής πάλης απέναντι στις κοινωνικές δυνάμεις που αντιστέκονταν στην επέκταση και εμβάθυνση των κομμουνιστικών σχέσεων (π.χ. διευθυντές με προνόμια, ομαδική ιδιοκτησία στον αγροτικό τομέα, διεφθαρμένα στελέχη της κρατικής διοίκησης).
Στην έκδοση της επιστολής του Mόλοτοφ προς την ΚΕ του ΚΚΣΕ, ο αναγνώστης μπορεί να δει αναλυτικά τη σχετική διαπάλη στο ΚΚΣΕ τις δεκαετίες του ’50 και ’60 για την αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου, την υιοθέτηση της λαθεμένης θέσης για το παλλαϊκό κράτος. Ομως, συγχύσεις και λαθεμένες προσεγγίσεις για τη λειτουργία των Σοβιέτ εμφανίζονται και πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. (…)
Τα διδάγματα της πείρας
Ασφαλώς δεν παραγνωρίζουμε τις μεγάλες αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι μπολσεβίκοι. Η προσπάθεια διαμόρφωσης της πολιτικής οικονομίας του σοσιαλισμού ξεκίνησε αναγκαστικά με περιορισμένα εφόδια. Ενώ ο Μαρξ ερεύνησε τις νομοτέλειες και τη λειτουργία της καπιταλιστικής οικονομίας που ήδη μετρούσε αιώνες ζωής, ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι μπορούσαν να μελετήσουν μόνο τα αποτελέσματα της δικής τους προσπάθειας, στα πρώτα βήματα της ανώριμης βαθμίδας του σοσιαλισμού – κομμουνισμού.
Ομως, σήμερα εμείς οι κομμουνιστές έχουμε μεγαλύτερες δυνατότητες και ευθύνες, γιατί μπορούμε να μελετήσουμε την πλούσια ιστορική πείρα του 20ού αιώνα. (…)
Διδαχτήκαμε τη σημασία της προσπάθειας του ΚΚ και της εργατικής εξουσίας για την επιστημονική αναβάθμιση και τη δημιουργική, συνεχή προσαρμογή του κεντρικού σχεδίου – πλάνου στις νέες απαιτήσεις που θέτει το νέο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.
Διδαχτήκαμε ότι προϋπόθεση για την επιτυχία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης είναι να διαμορφώνονται ενιαία, έγκαιρα και εύστοχα οι κατάλληλοι στόχοι, μέθοδοι, δείκτες και μέτρα οργάνωσης της παραγωγής και της επιστημονικής έρευνας, με βάση τις νέες ανάγκες και τα νέα προβλήματα.
Ο ενεργός ρόλος των εργαζομένων
Ο δεύτερος παράγοντας που αναδεικνύει η ιστορική πείρα αφορά τον ενεργό ρόλο των εργαζομένων στη λήψη, στην υλοποίηση και στον έλεγχο των αποφάσεων, μέσα από τα όργανα της εργατικής εξουσίας.
Η σοβιετική πείρα, και στην ανοδική πορεία και στην οπισθοχώρηση, απέδειξε ότι η εργατική εξουσία μπορεί να εκπληρώσει την αποστολή της μόνο όταν στηρίζεται στην ενεργή συμμετοχή των εργαζομένων, ώστε οι κατευθύνσεις, οι στόχοι του κεντρικού σχεδιασμού, τα καθήκοντα της ταξικής πάλης να υιοθετούνται ουσιαστικά και να προωθούνται μαχητικά από πλατιές λαϊκές μάζες.
Γι’ αυτό και έχει καθοριστική σημασία να λειτουργούν ουσιαστικά τα όργανα του σοσιαλιστικού κράτους, από τη βάση μέχρι τα κεντρικά όργανα εξουσίας. Να λειτουργεί ουσιαστικά η Γενική Συνέλευση των εργαζομένων με βάση τις αρχές του ελέγχου, της απόδοσης ευθύνης, της ανακλητότητας των αντιπροσώπων στα ανώτερα όργανα εξουσίας. Να εξασφαλίζεται πραγματικά η δυνατότητα άσκησης κριτικής σε αποφάσεις και χειρισμούς που εμποδίζουν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση, στη γραφειοκρατική στάση στελεχών, σε φαινόμενα διοικητικής αυθαιρεσίας.
Σ’ αυτό το ζήτημα, του ενεργού ρόλου των εργαζομένων, επισημαίνει ο Λένιν ότι βρίσκεται και μια ουσιαστική διαφορά από την αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, που με χίλιους δυο τρόπους απομακρύνει τις μάζες των εργατών, των εργαζομένων από τη συμμετοχή στη διακυβέρνηση. (…)
Το κράτος της εργατικής εξουσίας μετατρέπει τους εργαζόμενους από παθητικούς θεατές σε πρωταγωνιστές της πολιτικής δράσης, η οποία ανοίγει τον δρόμο για την κοινωνική απελευθέρωση.
Ο Λένιν τονίζει ότι τα Σοβιέτ, ως όργανα της ταξικής πάλης πριν την επανάσταση, αντανακλούσαν και εκφράζανε την αλλαγή διαθέσεων και απόψεων των μαζών γρηγορότερα, πληρέστερα και πιστότερα από οποιονδήποτε άλλο θεσμό. Και συμπληρώνει ότι αυτή είναι μία από τις αιτίες που η σοβιετική δημοκρατία είναι ανώτερος τύπος δημοκρατίας.
Τα Σοβιέτ, ως μορφή της εργατικής εξουσίας που δημιούργησε η ίδια η εργατική τάξη, ο ίδιος ο λαός, λειτούργησαν χωρίς κανένα Σύνταγμα πάνω από έναν χρόνο μετά τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης, έως το καλοκαίρι του 1918. Επαιξαν καθοριστικό ρόλο στη θεαματική ανοδική πορεία των δύο πρώτων δεκαετιών ζωής της Σοβιετικής Ενωσης. (…)
Η εξασθένιση της λειτουργίας των Σοβιέτ
Αλλά και η αρνητική πείρα της εξασθένησης της λειτουργίας των Σοβιέτ, με το Σοβιετικό Σύνταγμα του 1936, όπου γενικεύτηκε το εκλογικό δικαίωμα με καθολική ψηφοφορία, με βάση τον χώρο κατοικίας και όχι τον χώρο εργασίας, επιβεβαιώνει αυτά τα συμπεράσματα.
Με τις αλλαγές του ’36 αυξήθηκε εκτός των άλλων αντικειμενικά η δυσκολία να λειτουργήσουν οι αρχές λογοδοσίας, κριτικής και ανάκλησης των αντιπροσώπων, που εκλέγονταν πλέον σε τοπικό επίπεδο, καθώς και της ουσιαστικής λειτουργίας που υπήρχε πριν στις εργοστασιακές συνελεύσεις.
Φυσικά, δεν υπήρχε κάποια ιδανική κατάσταση λειτουργίας των Σοβιέτ έως το 1936. Γι’ αυτό, από το 1924 πάρθηκαν μέτρα αναζωογόνησης των Σοβιέτ, π.χ. η υποχρέωση λογοδοσίας των εκλεγμένων αντιπροσώπων ανά τρίμηνο κ.ά.
Ομως, με το Σύνταγμα του 1936 η ψηφοφορία γίνεται πλέον σε εκλογικά τμήματα στον τόπο κατοικίας. Καταργούνται τα Συνέδρια των Σοβιέτ και οι εκλογές αντιπροσώπων είναι πλέον άμεσες σε όλα τα επίπεδα, με ενιαίο μέτρο αντιπροσώπευσης εργατών και αγροτών.
Αξίζει να σταθούμε σε ορισμένες βασικές επισημάνσεις που αναδεικνύουν την αντιφατική, προβληματική προσέγγιση του ζητήματος τη συγκεκριμένη περίοδο.
Στην εισήγηση για το Σχέδιο Συντάγματος το 1936, ο Στάλιν τονίζει σωστά ότι η κρατική διεύθυνση της κοινωνίας ανήκει στην εργατική τάξη, γιατί είναι η πρωτοπόρα τάξη.
Σε όλη τη διάρκεια της συζήτησης που προηγήθηκε, επιμένει στην αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Στο 8ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ απορρίπτονται σωστά οι τροπολογίες του Συντάγματος που πρότειναν τη διατύπωση για «κράτος των εργαζομένων».
Ομως, την ίδια ακριβώς περίοδο προβάλλεται η λαθεμένη εκτίμηση για γρήγορο σβήσιμο των ορίων και των αντιθέσεων ανάμεσα στις τάξεις στη Σοβιετική Ενωση, που τάχα δικαιολογεί τις αλλαγές στο Σύνταγμα του 1936. Υποτιμάται ο κίνδυνος από τα διαφορετικά υλικά συμφέροντα και τη δύναμη των διευθυντικών στελεχών στη βιομηχανία και της ομαδικής συνεταιριστικής ιδιοκτησίας στην αγροτική παραγωγή, τις ανισότητες στο εισόδημα των εργαζομένων.
Κι όμως, η πραγματικότητα της εποχής δεν άφηνε περιθώρια γι’ αυτήν την επικίνδυνη ωραιοποίηση της κατάστασης στη σοβιετική κοινωνία. Για παράδειγμα, το 1935 εκδίδεται διάταγμα «Για την εξάλειψη της παιδικής αστεγίας και παραμέλησης» και ασκείται κριτική στους τοπικούς σοβιετικούς φορείς για την κατάσταση που επικρατεί.
Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι λίγα χρόνια μετά, στις σοβιετικές περιοχές που βρέθηκαν προσωρινά υπό ναζιστική κατοχή, υπήρξε αξιοσημείωτος αριθμός ντόπιων συνεργατών του εισβολέα, χωρίς να παραβλέπουμε από την άλλη ότι πάνω από 1 εκατ. του πληθυσμού πλαισίωσε τις ηρωικές παρτιζάνικες σοβιετικές δυνάμεις.
Η ουσία είναι ότι δεν υπήρξε στο Κόμμα ενιαία αντίληψη για τον ρόλο του στη διεξαγωγή της ταξικής πάλης, για την επέκταση και εμβάθυνση των σοσιαλιστικών σχέσεων. Αυτό εξάλλου φάνηκε πιο καθαρά στην εσωκομματική διαπάλη στο ΚΚΣΕ τη δεκαετία του ’50.
Οι αιτίες αυτής της αντιφατικής προσέγγισης απαιτούν βαθύτερη διερεύνηση. Φαίνεται πως επέδρασαν αρνητικά η έλλειψη θεωρητικής επεξεργασίας, η πίεση για ενεργό συμβολή όλου του λαού μπροστά στον επερχόμενο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η αβάσιμη εκτίμηση για εύκολη και γρήγορη εξάλειψη των ταξικών διαφορών και αντιθέσεων τα επόμενα χρόνια.
Αυτές οι θολές, αντιφατικές προσεγγίσεις, και ιδιαίτερα η λαθεμένη εκτίμηση για γρήγορη και εύκολη εξάλειψη των ταξικών διαφορών, αξιοποιήθηκαν από τα στελέχη του οπορτουνιστικού ρεύματος για την επικράτηση της γραμμής τους τη δεκαετία του 1950.
Στο Πρόγραμμα του ΚΚΣΕ του 1961 διατυπώθηκε η λαθεμένη θέση ότι έχει πλέον επιτευχθεί η ιδεολογική ενότητα ολόκληρης της σοβιετικής κοινωνίας, η ταύτιση των βασικών συμφερόντων όλου του λαού.
Αξιοποιώντας την πείρα του 20ού αιώνα και τις θεμελιακές αρχές συγκρότησης της σοσιαλιστικής εξουσίας, προσδιορίσαμε στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ τη δομή και τα όργανα του σοσιαλιστικού κράτους, ώστε να αποτελεί αποτελεσματικό όργανο της ταξικής πάλης που συνεχίζεται στις νέες συνθήκες.
Για να είναι αποτελεσματικό το σοσιαλιστικό κράτος πρέπει το θεμέλιο της εργατικής εξουσίας να είναι η παραγωγική μονάδα, η κοινωνική κρατική υπηρεσία, η διοικητική κρατική μονάδα, ο παραγωγικός συνεταιρισμός. Στη Συνέλευση των εργαζομένων θεμελιώνεται η άμεση και η έμμεση εργατική δημοκρατία, η αρχή του ελέγχου και της ανακλητότητας. (…)
Ο προσανατολισμός της εργατικής εξουσίας
Ο τρίτος σημαντικός παράγοντας αφορά τη σημασία του σταθερού, αταλάντευτου προσανατολισμού του ΚΚ και της εργατικής εξουσίας για την πλήρη επικράτηση της κοινωνικής ιδιοκτησίας, την εξάλειψη κάθε μορφής εμπορευματικής παραγωγής, την ανάπτυξη των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής.
Αυτός ο παράγοντας είναι ο πιο σημαντικός, ο καθοριστικός και για τους άλλους δύο που προαναφέραμε.
Οσο θα υπάρχει ταξική διαστρωμάτωση, όσο θα υπάρχουν κοινωνικές δυνάμεις που αντιδρούν στην επέκταση και εμβάθυνση των κομμουνιστικών σχέσεων, καθώς και ισχυρό ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, η ταξική πάλη θα συνεχίζεται και θα υπάρχει ο κίνδυνος της ανατροπής του σοσιαλισμού. Π.χ. όσο θα υπάρχουν μορφές ομαδικής ιδιοκτησίας και θα παραμένει η αντίθεση διευθυντικής – εκτελεστικής εργασίας.
Γι’ αυτό, μέχρι την εξάλειψη των τάξεων ο ταξικός χαρακτήρας του κράτους της εργατικής εξουσίας δεν πρέπει να αλλάξει. Το σοσιαλιστικό κράτος πρέπει σταθερά και συνεχώς να παίζει τον αμυντικό – κατασταλτικό του ρόλο απέναντι στους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς του σοσιαλισμού, καθώς και τη δημιουργική οικονομική, διαπαιδαγωγητική, πολιτιστική λειτουργία του.
Φυσικά, το σοσιαλιστικό κράτος δεν αρνείται την ανάγκη ενός λειτουργικού διαχωρισμού της διοίκησης της κοινωνίας, ούτε και τη χρησιμότητα του καταμερισμού της εργασίας στη διοίκηση του κράτους, μέχρι να φτάσουμε στον κομμουνισμό. (…)
Ομως το κρίσιμο ζήτημα σε όλη την ιστορική διάρκεια της δικτατορίας του προλεταριάτου παραμένει η διασφάλιση της ενιαίας καθοδήγησης και του ενιαίου χαρακτήρα της εργατικής εξουσίας. Η εργατική εξουσία πρέπει να είναι ενιαία και αδιάσπαστη για να φέρει σε πέρας την ιστορική της αποστολή, την πλήρη επικράτηση των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής.
Τόσο η ανάπτυξη της παραγωγής όσο και τα όργανα εξουσίας στον σοσιαλισμό στηρίζουν και στηρίζονται στη δύναμη του συλλογικού, του κοινωνικού εργάτη. Η πρωτοβουλία, η ευθύνη, η δύναμη του συλλογικού εργάτη για όλα τα διαφορετικά καθήκοντα είναι το υπερόπλο της δικτατορίας του προλεταριάτου. (…)
Για να διασφαλιστεί όμως πραγματικά και αποτελεσματικά ο ενεργός ρόλος των εργαζομένων, απαιτούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Απαιτείται η δημιουργία της υλικής βάσης που θα επιτρέπει τη μείωση του εργάσιμου χρόνου, θα διασφαλίζει την ουσιαστική μόρφωση, την αφομοίωση βασικών αρχών του μαρξισμού – λενινισμού, την πολιτιστική αναβάθμιση, τη συγκρότηση ολοκληρωμένης προσωπικότητας του εργαζόμενου. Απαιτείται η ουσιαστική λειτουργία των οργάνων της εργατικής εξουσίας, ο διαπαιδαγωγητικός ρόλος τους, ώστε να καλλιεργείται, στον βαθμό του δυνατού, κομμουνιστική συνείδηση. (…)
Σήμερα κρίνεται το μέλλον
Εμείς σήμερα διαθέτουμε ως πολύτιμη παρακαταθήκη τη γνώση και την πείρα ενός αιώνα αμέτρητων αγώνων και θυσιών του ΚΚΕ.
Εχουμε πλέον περισσότερα εφόδια να γράψουμε τα δικά μας, επόμενα κεφάλαια στην Ιστορία της κοινωνικής απελευθέρωσης.
Αυτή η Ιστορία που μένει να γραφτεί, η Ιστορία των νέων σοσιαλιστικών επαναστάσεων του 21ου αιώνα, κρίνεται σήμερα από τη δική μας αποφασιστική στάση και δράση.
Από όλους εμάς εξαρτάται να κατακτήσουμε την αναγκαία γνώση, να δυναμώσουμε το Κόμμα σε κάθε χώρο δουλειάς, να συνεχίσουμε μαχητικά στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τη ζωή που μας αξίζει. Από εμάς εξαρτάται να γυρίσει ξανά μπροστά ο τροχός της Ιστορίας.
Μπορούμε να γυρίσουμε ξανά μπροστά αυτόν τον τροχό.
Μπορούμε και θα τα καταφέρουμε.
Πηγή : Ριζοσπάστης 28 – 29 / 6 – 2025
ΕΚΔΗΛΩΣΗ – ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ «ΓΙΑ ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ»
Με μεγάλη συμμετοχή και ιδιαίτερο ενδιαφέρον πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Πέμπτης, στο Πάρκο Τρίτση στο Ιλιον, η εκδήλωση των ΤΟ Νοτιοδυτικών και Δυτικών Συνοικιών της ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ και των εκδόσεων «Σύγχρονη Εποχή», με θέμα: «Για το σοσιαλιστικό κράτος, η ιστορία που διδάσκει, η ιστορία που μένει να γραφτεί».
Στην εκδήλωση παρευρέθηκε αντιπροσωπεία της Κεντρικής Επιτροπής με επικεφαλής τον Δημήτρη Κουτσούμπα, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.
Σε αυτό το φύλλο ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει την ομιλία της Αλέκας Παπαρήγα. Σε επόμενο φύλλο θα δημοσιευτεί η ομιλία του Μάκη Παπαδόπουλου, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με θέμα: «Σοσιαλιστικό κράτος και κεντρικός σχεδιασμός».
Για τον ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος στη σοσιαλιστική οικοδόμηση
Η ομιλία της Αλέκας Παπαρήγα στην εκδήλωση
Το ΚΚΕ αποτελεί την καθοδηγητική δύναμη του εργατικού, κοινωνικού αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού και τη νίκη της εργατικής εξουσίας, το ξεκίνημα και προχώρημα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ως ατελούς βαθμίδας του κομμουνισμού, κατά συνέπεια κινείται προς τα εμπρός, προς το πλησίασμα της κομμουνιστικής.
Η έννοια του καθοδηγητικού ρόλου
Αποτελεί κραυγαλέα υποκρισία της αστικής και οπορτουνιστικής προπαγάνδας όταν δήθεν αποκαλύπτουν ότι το ΚΚΕ επιδιώκει καθοδηγητικό ρόλο, πράγμα που συνιστά γι’ αυτούς έγκλημα σε βάρος του συστήματος. Εξίσου υποκριτικά είναι και τα συνθήματα «έξω τα κόμματα από το εργατικό – λαϊκό κίνημα», λες και οι λαϊκοί προσανατολισμοί, απόψεις, αντιλήψεις, οι επιλογές και προτιμήσεις αναπτύσσονται σε ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό κενό. Δεν υπάρχει πολιτικό κόμμα που να μην επιδιώκει να ασκήσει καθοδήγηση. Το εντελώς αντίθετο συμβαίνει, η κοινωνικοπολιτική συνείδηση διαμορφώνεται στο έδαφος της εξουσίας της αστικής τάξης και της κυρίαρχης ιδεολογίας της. Ο ανώτερος καθοδηγητικός ρόλος ανήκει στην εξουσία της αστικής τάξης, του αστικού κράτους της, με έναν στόχο: Η μειοψηφία που αντιπροσωπεύει η αστική τάξη να υποτάξει και να ενσωματώσει τη λαϊκή πλειοψηφία. Το ΚΚΕ επιδιώκει να ασκεί καθοδηγητικό ρόλο με διακηρυγμένη, ανοικτά και στα ντοκουμέντα του, δημόσια θέση να συμβάλει στην ανάπτυξη της μέγιστης πρωτοβουλίας του λαού, ώστε αυτός και μέσα από την πείρα του να πάρει την υπόθεσή του στα χέρια του, να γίνει αυτός οριστικός νικητής.
Το ζήτημα είναι ποιος είναι ο σκοπός της καθοδήγησης, αν δηλαδή αποβλέπει στην κρατική βία και καταστολή, στην εργατική – λαϊκή χειραγώγηση και ενσωμάτωση στο καπιταλιστικό σύστημα, ή αν επιδιώκει διαμόρφωση αντικαπιταλιστικής, αντιμονοπωλιακής, κομμουνιστικής συνείδησης, της λαϊκής χειραφέτησης από τους μύθους και τα αποκρουστικά διλήμματα που βάζει το σύστημα. Αν αναγνωρίζει τη δυνατότητα του λαού να νικήσει, ρόλο που μόνο το ΚΚΕ πιστεύει ακράδαντα.
Καθοδηγητές και εκβιαστές της λαϊκής συνείδησης είναι και η ΕΕ, το ΝΑΤΟ, οι στρατηγικές συμμαχίες με τις ΗΠΑ και το δολοφόνο κράτους του Ισραήλ, όλα τα κόμματα που παλεύουν για την επιβίωση του καπιταλισμού, άρα δουλεύουν για τη μακροημέρευση του καταδικασμένου να ανατραπεί τελευταίου ταξικού συστήματος.
Καθοδήγηση κάνει η ΝΔ όταν προβάλλει ως «εθνικό» συμφέρον το συμφέρον του κεφαλαίου, καθοδήγηση κάνει το ΠΑΣΟΚ, ο ΣΥΡΙΖΑ, η Πλεύση και οι άλλοι όταν διαβεβαιώνουν ότι υπάρχει και άλλος, «καλός» καπιταλισμός, που επιδέχεται εξυγίανση, επιδιόρθωση. Το ίδιο και ο Τσίπρας, που αυτοπροβάλλεται ως σύγχρονος παγκόσμιος διανοούμενος, προτάσσοντας ότι το δίλημμα είναι ανάμεσα στον «αυταρχικό» και τον «δημοκρατικό» καπιταλισμό. Αυτοί που θεωρούν ξεπερασμένη αντίληψη, παλαιοκομματική και δογματισμό τη θέση του ΚΚΕ ότι υπάρχουν δυο δρόμοι ανάπτυξης, εξέλιξης, ο φιλοκαπιταλιστικός και ο άλλος δρόμος της πάλης με κατεύθυνση τον σοσιαλισμό – κομμουνισμό.
Δεν θα ξεφύγω από το θέμα της ομιλίας, απλά να υπογραμμίσουμε ότι αυτές οι θεωρίες είναι πολύ παλιές, έχουν πάνω από 100 και 120 χρόνια ηλικία, δηλαδή οι σοσιαλδημοκρατικές, ρεφορμιστικές, οπουρτουνιστικές. Δεν έχουν ανανεωθεί καν, όχι γιατί δεν έχουν στις γραμμές τους και κάποιους ικανούς διανοητές, όμως είναι αδύνατο να ανανεώνεται θεωρητικά ο ρεφορμισμός και ο οπορτουνισμός, γιατί το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα ό,τι είχε να προσφέρει το πρόσφερε, έχει μπει σε διαδικασία βαθιάς σήψης, καθώς είναι το τελευταίο – ιστορικά – ταξικό σύστημα. Οι αντιθέσεις και αντιφάσεις του οξύνονται, το ότι μοιάζει παντοδύναμος δεν οφείλεται στην ίδια τη δυναμική του, αλλά και στην προσωρινή υποχώρηση του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος, στην κρίση που πέρασε και περνάει ακόμα, μετά την προσωρινή ήττα της επαναστατικής διαδικασίας με τη νίκη της αντεπανάστασης. Διαδικασία για την οποία εμείς μιλήσαμε ανοικτά και καθαρά μπροστά στην εργατική τάξη, τον λαό με ειλικρίνεια, χωρίς τον παραμικρό φόβο αυτοκριτικής.
Ο καθοδηγητικός ρόλος του Κομμουνιστικού Κόμματος στις συνθήκες του καπιταλισμού έχει ορισμένα όρια αποτελεσματικότητας, με την έννοια ότι δεν μπορεί με τη δύναμη της επιρροής και παρέμβασής του στην ανάπτυξη και όξυνση της ταξικής πάλης να καταργήσει τους νόμους της καπιταλιστικής οικονομίας, τον ταξικό ρόλο της αστικής πολιτικής εξουσίας και του αστικού κράτους κ.λπ. Οι νόμοι και η στρατηγική του καπιταλισμού δεν ανατρέπονται, θα καταργηθούν με την ολοκληρωτική ανατροπή του και το τσάκισμα του αστικού κράτους από την εργατική εξουσία. Το ΚΚΕ πάνω από 100 χρόνια, παρά το γεγονός ότι για μια μεγάλη, σχετικά, περίοδο είχε προβληματική στρατηγική, παρ’ όλα αυτά ήταν ο μπροστάρης οργανωτής της ταξικής πάλης, επίσης του 4χρονου αγώνα της Κατοχής, του ηρωικού ΔΣΕ, και μετέπειτα στους αγώνες που αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα, στη δεκαετία ’50-’60, αν και στην παρανομία και χωρίς Κομματικές Οργανώσεις, στη διάρκεια της δικτατορίας έως σήμερα και έτσι απτόητο θα συνεχίσει. Δεν υπάρχει λαϊκή κατάκτηση στην οποία δεν συνέβαλε το ΚΚΕ και η Νεολαία του, οι κομμουνιστές και κομμουνίστριες, αγωνιστές συνοδοιπόροι.
Το Κόμμα μας έχει βαθιές ιστορικές ρίζες στην εργατική τάξη, κατακτημένη, κριτικά επεξεργασμένη πείρα και από την πάλη του ενάντια σε ακραίες μορφές οπορτουνισμού, γενικά κατά του οπορτουνισμού ανεξάρτητα αποχρώσεων, με σταθερή προσήλωση στον μαρξισμό – λενινισμό και στην υπεράσπιση του σοσιαλισμού, παράγοντες που το οδήγησαν να διατηρήσει την ιστορική του συνέχεια και μετά την κρίση του 1968 και την ακόμα μεγαλύτερη και βαθύτερη κρίση του 1991.
Στις συνθήκες του καπιταλισμού παλεύει για να αποσπάσει ο λαός έστω και κάποιες κατακτήσεις, προειδοποιώντας ότι ο αντίπαλος καραδοκεί να τις πάρει πίσω, να αποκτήσει συνείδηση του δίκιου και της δύναμής του. Ταυτόχρονα επιδιώκει να συγκεντρώνονται, να ωριμάζουν και να διαπαιδαγωγούνται εργατικές, λαϊκές δυνάμεις, ώστε σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης να τολμήσουν τη μόνη επιλογή, την ανατροπή και το πέρασμα στην εργατική εξουσία.
Στις σημερινές αντίξοες συνθήκες, που το καθήκον της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν βρίσκεται – ακόμα – στην ημερήσια διάταξη, αν και οι αντικειμενικές υλικές συνθήκες είναι ώριμες, επαναστατική αξία έχει κάθε προσπάθεια, κάθε μορφής πάλη, κάθε σύνθημα που συμβάλλει στην καλλιέργεια των δυνατοτήτων και ευκαιριών για την αντικαπιταλιστική αντιμονοπωλιακή συνείδηση, στην αντίθεση όχι μόνο με τη μια ή την άλλη κυβέρνηση διαχείρισης αλλά συνολικά με το καπιταλιστικό σύστημα, με σημαία τον προλεταριακό διεθνισμό, τη διεθνιστική αλληλεγγύη και κοινή δράση των λαών.
Είναι φυσικό, μελετώντας την ιστορική πορεία μας, ζώντας την άνοδο της πάλης στις μέρες μας, να τραβούν την προσοχή μας, να μας συγκινούν και να μας ενθουσιάζουν οι μεγάλες στιγμές μαζικών κινητοποιήσεων και αναμετρήσεων, σε σύγκριση με την καθημερινότητα που ενδιάμεσα μεγάλων γεγονότων απαιτεί και επαναληπτικότητα κινήσεων, κατάλληλες μορφές πάλης, συσπείρωσης. Οι μεγάλες στιγμές δεν κρατάνε για πολύ, απαιτείται εναλλαγή μορφών πάλης και δράσης, δουλειά του «μυρμηγκιού», αθόρυβη αλλά μεγάλης αξίας και δυναμικής επιμελημένη προσπάθεια για την επεξεργασία του επόμενου βήματος, της κλιμάκωσης, με όπλο την αξιοποίηση της πολιτικής πείρας που συσσωρεύεται.
Κάθε μέρα, κάθε στιγμή αποτελεί, για το ΚΚΕ, πεδίο άμεσης παρέμβασης, πρωτοβουλίας, ακόμα και πρωτοτυπίας, για να ανταποκρίνεται στον αγώνα που κατευθύνεται στην ανατροπή της αστικής πολιτικής εξουσίας υπέρ της εργατικής. Είναι υποχρεωμένο να αλληλοδιαπλέκει διαλεκτικά το σήμερα και το αύριο, να μη διαχωρίζει με στεγανά τις μη επαναστατικές από επαναστατικές συνθήκες. Γι’ αυτό δεν κουραζόμαστε, δεν μας διακατέχει πνεύμα μικροαστικής ανυπομονησίας, αφού ξέρουμε προς τα πού πρέπει να βαδίσουμε.
Το ΚΚΕ μέσα από τις μάχες του σήμερα προετοιμάζεται και προετοιμάζει μεγάλες εργατικές – λαϊκές μάζες για τη νίκη
Πώς:
Με την άνοδο της στάθμης του θεωρητικού, ιδεολογικού, μορφωτικού και πολιτιστικού επίπεδου συνολικά του Κόμματος και της ΚΝΕ πριν απ’ όλα με την κατάκτηση ιδεολογικού βάθους όλων των μορφών πάλης, στόχους πάλης και αιτήματα βγαλμένα μέσα από συστηματική επιστημονικού χαρακτήρα έρευνα. Με την ασταμάτητη πολύμορφη πάλη με την αστική ιδεολογία και όλα τα παρακλάδια της, με τον οπορτουνισμό και ρεφορμισμό.
Με την πολιτική ανάπτυξης στελεχών μέσα από την εργατική τάξη, να κατακτούν θεωρητικές γνώσεις, μελετητικές και ερευνητικές ικανότητες, να διακρίνονται για την ταξικότητα και επιστημονικότητά τους. Περιορίζοντας, όσο εξαρτάται από εμάς, την αντίληψη διαχωρισμού της κομματικής δουλειάς και δράσης σε επιτελική και εκτελεστική, που καλλιεργεί συστηματικά ο καπιταλισμός. O σκοπός γνωστός, όλο και περισσότεροι, όλοι και πιο πολλοί κομμουνιστές και κομμουνίστριες να συνδυάζουν την επιτελική και εκτελεστική δουλειά, να έχουν επαναστατική αισιοδοξία, να καταπολεμούν τη ρουτίνα, να οσμίζονται τις τάσεις, τα υπόγεια ρεύματα, να δρουν κάτω από τις οποιεσδήποτε συνθήκες.
Με την ύπαρξη και πολλαπλασιασμό γερών Κομματικών και ΚΝίτικων Οργανώσεων στα μεγάλα εργοστάσια, επιχειρήσεις, σε τομείς και κλάδους στρατηγικής σημασίας, με όσο γίνεται υψηλό ιδεολογικό – πολιτικό επίπεδο. Ωστε να καλλιεργηθεί εύφορο έδαφος, την κρίσιμη φάση, για τη διαμόρφωση του επαναστατικού εργατικού – λαϊκού μετώπου ως κέντρου εξέγερσης, με την ανάδειξη επαναστατικών οργάνων σε όλη την κλίμακα, την επιβολή εργατικού ελέγχου στα εργοστάσια, στις τράπεζες, στην αγροτική παραγωγή, σε χώρους στρατηγικής σημασίας, για τη διασφάλιση της διατροφής του λαού και υπεράσπισής του από όλων των ειδών των μηχανισμών αντίδρασης και καταστολής.
Με τον εμπλουτισμό παραπέρα της επανεξέτασης όλης της πορείας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και του ΚΚΕ από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, φωτίζοντας τις αιτίες και τις συνέπειες των λαθεμένων θέσεων του ΔΚΚ, του ΚΚΣΕ και του ΚΚΕ π.χ. για το επίπεδο ανάπτυξης του ελληνικού καπιταλισμού, που οδήγησε και στην αντιεπιστημονική αντίληψη περί συμμετοχής ή στήριξης κυβερνήσεων στο έδαφος του καπιταλισμού ως πρώτου σταδίου ή πρώτης φάσης της επαναστατικής διαδικασίας. Ακόμα και όταν το ΚΚΕ αναφερόταν σε ενιαία επαναστατική διαδικασία είτε κατέληγε σε δύο στάδιο είτε σε ένα επί της ουσίας μεταρρυθμιστικό πέρασμα στον σοσιαλισμό.
Με την επιστημονικά θεμελιωμένη επαναστατική στάση και δράση απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο σε συνδυασμό με την πάλη για την εργατική εξουσία.
Σε συνηθισμένες στα πλαίσια του καπιταλισμού (μη επαναστατικές συνθήκες) διαμορφώνεται και εξελίσσεται επιτελικό σχέδιο δράσης που προβλέπει βήματα, δρασκελίσματα, ακόμα και μικρά άλματα, δημιουργώντας γερή υποδομή, ανάλογα με τις συνθήκες, ώστε να προωθείται η στρατηγική του Κόμματος, με την ανάδειξή του σε κόμμα παντός καιρού, ευνοϊκού καιρού ή προσωρινά δύσκολου για την ταξική πάλη.
Σε επαναστατικές συνθήκες δεν ισχύει μια τέτοια ιεράρχηση, γιατί ο χρόνος είναι πολύτιμος. Στις συνθήκες επαναστατικής κατάστασης δεν μπαίνει ζήτημα να υλοποιηθεί πρώτα το ένα και μετά το άλλο καθήκον, να προηγηθεί η μια λύση έναντι της επόμενης, το σύνθημα είναι ένα και μόνο, ανατροπή εδώ και τώρα, τσάκισμα του αστικού κράτους, εργατική εξουσία. Βεβαίως και σε επαναστατικές συνθήκες προβάλλονται αιτήματα – κρίκοι, συμπυκνώνονται επιμέρους συνθήματα, κρίνεται όμως το πρόβλημα των προβλημάτων, η ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, η διαδικασία απαλλαγής από τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις διακρατικές ιμπεριαλιστικές ενώσεις και συμφωνίες που έχει κλείσει η αστική τάξη και οι κυβερνήσεις της. Κρίνεται επίσης και η δυνατότητα της πρακτικής συμπαράστασης από επαναστατικά και λαϊκά κινήματα γειτονικών και άλλων χωρών.
Ο ρόλος του Κόμματος στη σοσιαλιστική οικοδόμηση
Η εργατική εξουσία είναι εξουσία της εργατικής τάξης και όχι του ΚΚ. Το Κόμμα ως ιδεολογική – πολιτική οργανωμένη πρωτοπορία της εργατικής τάξης αποτελεί καθοδηγητική δύναμη της επαναστατικής εργατικής εξουσίας, μετέχει σε όλες τις μορφές οργάνωσης της νέας κοινωνίας με τα μέλη και τα στελέχη του, όπως επίσης με τα μέλη και τα στελέχη της ΚΝΕ.
Το Κόμμα αναλαμβάνει τον καθοριστικότερο – σε σχέση με το παρελθόν – ηγετικό καθοδηγητικό ρόλο: Να εκφράσει τις νομοτέλειες της σοσιαλιστικής κομμουνιστικής οικοδόμησης, με επίγνωση μάλιστα των όποιων δυσκολιών ή νέων απαιτήσεων θα εμφανίζονται στην πορεία, καθώς η ταξική πάλη φουντώνει με τη νίκη της εργατικής εξουσίας, αφού θα είναι στην ημερήσια διάταξη όχι μόνο η αντεπαναστατική δύναμη της αστικής τάξης αλλά και του διεθνούς καπιταλισμού.
Δεν είναι εύκολο η εργατική τάξη, βγαλμένη μέσα από τις συνθήκες του καπιταλισμού, να φτάσει μαζικά και πολύ γρήγορα σε πλειοψηφική συνείδηση σοσιαλιστική – κομμουνιστική. Βεβαίως, το μορφωτικό της επίπεδο, η εξειδίκευση δεν έχει καμία σύγκριση με το μορφωτικό επίπεδο της εργατικής τάξης στα 1917 και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ έχει συσσωρευτεί τεράστια εμπειρία πολιτικής πείρας και αποδείξεων για τον καπιταλισμό, την καπιταλιστική κρίση και τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, τις απαιτήσεις της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Επαναλαμβάνουμε: Το Κόμμα για να επιτελέσει τον ρόλο του οφείλει να έχει κατακτήσει όσο γίνεται πιο υψηλό θεωρητικό, ιδεολογικό επίπεδο, να έχει αφομοιώσει τη θετική και αρνητική πείρα της πρώτης απόπειρας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Αν διατηρούνται οι θεωρητικές ελλείψεις, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος να εκτίθεται στην πίεση του συσχετισμού δυνάμεων ή άλλων σύνθετων παραγόντων, οπότε θολώνεται η ταξικότητα και επιστημονικότητα της πολιτικής του. Ταυτόχρονα, να τηρεί απαρέγκλιτα και να αναπτύσσει την εργατική του σύνθεση.
Ο ρόλος του Κόμματος στην εργατική εξουσία
Η εργατική τάξη ως τάξη εξουσίας έχει την ευθύνη της οργάνωσης της διοίκησης της οικονομίας και της λειτουργίας του κράτους με την ενιαία δομή του, στην οποία εντάσσονται όλοι οι θεσμοί. Η κάθε παραγωγική και κοινωνική ομάδα που αποτελεί τη βάση της εργατικής εξουσίας, από τα κάτω προς τα πάνω, έχει ευθύνη στην οργάνωση και στον έλεγχο της κοινωνικοποιημένης παραγωγής, με κριτήριο ότι ανήκει στον γενικό κοινωνικό προγραμματισμό του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού. Η βάση οργάνωσης της εξουσίας της εργατικής τάξης εδραιώνεται στον τόπο δουλειάς, σε κλαδική βάση, και όχι με εδαφική αντίληψη, προς τα πάνω.
Το Κόμμα πρέπει να συμβάλει ώστε η ίδια η εργατική τάξη να αποκτήσει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της, σε αντίθεση με τις αντιλήψεις που καλλιεργούσε η αστική εξουσία, ότι δεν μπορεί να ζει, να επιβιώνει χωρίς καπιταλιστές, ότι αυτή ως τάξη δεν έχει την ικανότητα να κυβερνήσει. Είναι στην ευθύνη του Κόμματος να συμβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη εργατικών και αγροτικών στελεχών, γενικά οργανωτών με πολύπλευρη γνώση και ειδίκευση.
Να βοηθήσει καθοδηγητικά στην κατάκτηση της εμπιστοσύνης των αυτοαπασχολούμενων της πόλης και της υπαίθρου απέναντι στην εργατική εξουσία, να υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη ανάμεσα στις συμμαχικές κοινωνικές δυνάμεις.
Να συνειδητοποιείται ότι το εργοστασιακό, το κλαδικό καθήκον, το ομαδικό και το ατομικό αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του πανεθνικού έργου.
Η σοσιαλιστική οικοδόμηση, ως ατελής βαθμίδα της κομμουνιστικής κοινωνίας, στηρίζεται στην κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και στην κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, διατηρεί όμως για όσο διάστημα απαιτείται την ομαδική ιδιοκτησία, με τη μορφή των συνεταιρισμών στην αγροτική παραγωγή. Αρα, κομματικό καθήκον είναι η σχεδιασμένη μετατροπή της συνεταιριστικής μορφής σε κοινωνικοποιημένη πανελλαδικά, δηλαδή η προώθηση των σοσιαλιστικών σχέσεων. Η επέκταση της κοινωνικής ιδιοκτησίας απαιτεί νέα ικανότητα για την ακόμα ανώτερη κατανομή εργασίας και πόρων, απαιτεί την κατάργηση της ιδιότητας του εμπορεύματος με τη μορφή του χρήματος, αναπτύσσεται δηλαδή προς τα εμπρός, προς την προσέγγιση του κομμουνισμού.
Το Κόμμα και η εργατική εξουσία έχει ευθύνη, υποχρέωση να καθοδηγήσει και να οργανώσει την υπεράσπιση της νέας εξουσίας εναντίον της αντίστασης των καπιταλιστών, που έχουν χάσει μεν την ιδιοκτησία αλλά έχουν ακόμα τα μέσα και τη διεθνή ιμπεριαλιστική συμμαχία για να παρεμποδίσουν.
Η εξουσία στον σοσιαλισμό είναι στα αποκλειστικά χέρια της εργατικής τάξης, δεν είναι εξουσία του ΚΚ. Η εργατική τάξη δεν μοιράζεται την εξουσία με καμία άλλη τάξη ή κοινωνικό στρώμα. Το Κόμμα συμβάλλει ώστε η εργατική εξουσία να ακολουθεί πολιτική υπέρ των μεμονωμένων αυτοαπασχολούμενων, όπως και των συνεταιρισμένων αγροτών, για όσο διάστημα αυτοί υπάρξουν, καθώς η πορεία τους θα είναι στη μετεξέλιξη σε κοινωνική ιδιοκτησία. Οι αυτοαπασχολούμενοι – εννοείται χωρίς ξένη εργατική δύναμη – και οι συνεταιρισμένοι αγρότες έχουν κατοχυρωμένη ξεχωριστή αντιπροσώπευση, όπως και οι συνταξιούχοι, οι φοιτητές – φοιτήτριες και σπουδαστές – σπουδάστριες, οι μετανάστες και πολιτικοί πρόσφυγες, μέσω δικών τους συμβουλίων, εκπροσωπούνται στα περιφερειακά και κεντρικά όργανα.
Το Κόμμα έχει την ευθύνη να συμβάλει να ξεπερνιούνται οι όποιες διαφορές μέσα τις ίδιες τις γραμμές της εργατικής τάξης, διαμορφωμένες στις συνθήκες του καπιταλισμού. Ακριβώς γι’ αυτό, έχει πρωταρχική σημασία να διαδραματίζει καθοδηγητικό ρόλο. Να συμβάλει στην όσο γίνεται καθολική κινητοποίηση και συνειδητή συμμετοχή των μαζών στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Τα μέλη και τα στελέχη του Κόμματος δεν αποφασίζουν υποκαθιστώντας τα όργανα εξουσίας, από κάτω προς τα πάνω, εκφράζουν τη γνώμη τους, προτείνουν υποδεικνύοντας, πείθοντας για τις αποφάσεις πάνω σε όλα τα θέματα που χειρίζονται τα όργανα εξουσίας. Συμβάλλουν στον έλεγχο, στην κριτική και αυτοκριτική, στην πρόταση για υποψηφίους αλλά και στην αξιοποίηση της διαδικασίας ανάκλησης.
Καίριο ζήτημα για τον ρόλο του Κόμματος αποτελεί ο κεντρικός επιστημονικός σχεδιασμός με οργάνωση κατά κλάδο, Περιφέρεια και κατηγορία, με στόχο οι αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας, τα κοινωνικοποιημένα μέσα παραγωγής, οι κοινωνικοποιημένες υπηρεσίες να τεθούν στην υπηρεσία του λαού, μέσω του καταμερισμού εργασίας και της κατανομής του ανθρώπινου εργατικού δυναμικού. Να εξοπλίσει τον παραγωγικό συνεταιρισμό με σύγχρονα μέσα παραγωγής και κοινές υποδομές, να διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για πλήρη ένταξη στο κεντρικό σχεδιασμό.
Στη σοσιαλιστική κοινωνία υπάρχει η δυνατότητα οπισθοδρόμησης προς τον καπιταλισμό, όπως έδειξαν οι δύο τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, οπισθοδρόμησης που έγινε λόγω των λαθών και παρεκκλίσεων του υποκειμενικού παράγοντα. Είναι άλλο πράγμα αν λ.χ. ανακόπτεται η σοσιαλιστική οικοδόμηση εξαιτίας εξωτερικής ιμπεριαλιστικής επέμβασης, σε συνθήκες αρνητικού συσχετισμού δυνάμεων, και άλλο πράγμα να διαβρώνεται η σοσιαλιστική οικοδόμηση λόγω παρεκκλίσεων. Σε κάθε περίπτωση, κάτω από οποιαδήποτε αιτία εμφανιστεί αυτό το γεγονός δεν ανατρέπει την ιστορική ανάγκη περάσματος από ένα κατώτερο σύστημα, όπως είναι ο καπιταλισμός, και μάλιστα το τελευταίο εκμεταλλευτικό, σε ένα ανώτερο, το σοσιαλιστικό – κομμουνιστικό.
Η ανάγκη επαγρύπνησης απέναντι στον οπορτουνισμό
Δεν αρκεί η διαπάλη από τη σκοπιά του Κόμματος με τον βασικό αντίπαλο, την αστική τάξη και την ιδεολογία της, αλλά και η αδιάλειπτη μάχη με τον κάθε λογής οπορτουνισμό και ρεφορμισμό. Το ρεύμα αυτό αναπαράγεται συνεχώς στις συνθήκες του ιμπεριαλισμού και στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, καθώς η ταξική πάλη οξύνεται, ενώ ο διεθνής συσχετισμός είναι ακόμα αρνητικός.
Θυμίζω ότι στη διάρκεια του 20ού αιώνα ο οπορτουνισμός πλάσαρε το υποκριτικό επιχείρημα ότι απαιτείται η ανάπτυξη του μαρξισμού – λενινισμού, μέσω αντιπαράθεσης του νεαρού Μαρξ στον ώριμο Μαρξ, στις μέρες μας ως «νέα ανάγνωση» του μαρξισμού, με λυσσαλέα επίθεση στον Λένιν.
Οπως λίγο παραπάνω θίξαμε, οι επιλογές του Κόμματος για τα δύο στάδια της επαναστατικής διαδικασίας στηρίζονταν σε λαθεμένες αντιλήψεις και εκτιμήσεις για την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Ελλάδα, τον ρόλο του ξένου κεφαλαίου, για την «εθνική» αστική τάξη, τη «μη μονοπωλιακή» αστική τάξη, που οδήγησαν στην αντίληψη για κυβέρνηση στο έδαφος του καπιταλισμού κ.λπ. Το ότι ανάλογες αντιλήψεις αναπτύχθηκαν και στην Κομμουνιστική Διεθνή δεν απαλλάσσει το Κόμμα από τις δικές του ευθύνες.
Η έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» με το γράμμα του Μολότοφ αποδεικνύει πόσο βαθιά λαθεμένες απόψεις αναπτύχθηκαν, αρχικά μάλιστα σε μια μειοψηφία των μελών του ΠΓ του Κόμματος και στην ΚΕ του ΚΚΣΕ, που δεν αντιμετωπίστηκαν έγκαιρα ή δεν έγινε σοβαρή προσπάθεια αντιμετώπισης, με αποτέλεσμα να κυριαρχήσει από τα πάνω η πολιτική που έθρεψε κυριολεκτικά την αντεπανάσταση και την καπιταλιστική πισωδρόμηση. Οπως βγαίνει από το διάβασμα του βιβλίου, οι διαφωνίες μπήκαν κάτω από το χαλί την κρίσιμη στιγμή, που σήκωναν κεφάλι. Η διαδικασία που περιγράφει ο Μολότοφ για το πώς στο ΚΚΣΕ επικράτησαν οπορτουνιστικές απόψεις στο 20ό Συνέδριο, και στη συνέχεια στο 22ο, φαίνεται να επιλέγει ως βασική αιτία τη σταδιακή αλλαγή της σύνθεσης των συνέδρων και των μελών της ΚΕ. Αν έτσι έγινε, όπως φαίνεται, η αναγκαιότητα της ανανέωσης χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για την ισχυροποίηση του οπορτουνισμού, που εκδηλωνόταν όμως στον έναν ή στον άλλο βαθμό πιο πριν. Ο ίδιος ο Μολότοφ με το γράμμα του προσφέρει πολλά, όμως ίσως μπορούσε κάτι καλύτερο να γινόταν – δεν το ξέρουμε τώρα – αν η υπεράσπιση των αρχών του Κόμματος στηριζόταν στα μέλη του, σε όλο το Κόμμα.
Προϋπήρχαν διακριτά προειδοποιητικά σημάδια, σχετικά παλαιότερα, που οδήγησαν τελικά – και μέσω της αλλαγής της σύνθεσης – στην αναγόρευση του νόμου της αξίας σε νόμο του σοσιαλισμού, του αγροτικού συνεταιρισμού σε μορφή σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας κ.λπ.
Ο οπορτουνισμός ασκεί μεγαλύτερη επίδραση όταν υποτιμάται, είτε οφείλεται σε θεωρητικές ελλείψεις και συγχύσεις είτε έχουν διαμορφωθεί συνειδητά. Η θεωρητική ανεπάρκεια και οι παρεκκλίσεις που γεννώνται στις συνθήκες του σοσιαλισμού προεκτείνονται και αλληλοδιαπλέκονται, και στις διακρατικές σχέσεις ανάμεσα στα σοσιαλιστικά και καπιταλιστικά κράτη. Απλά να θυμηθούμε την πολιτική «ειρηνικής συνύπαρξης» των δύο κοινωνικών συστημάτων, για τα «οικουμενικά» δηλαδή αταξικά παγκόσμια προβλήματα, για τη δυνατότητα κοινοβουλευτικού περάσματος στον σοσιαλισμό, το «παλλαϊκό κράτος», την ιδιοσυντήρηση σε βάρος του σχεδιασμού στη συνέχεια κ.λπ.
Η ιστορική έρευνα επιβεβαιώνει ξεκάθαρα τη θεωρία μας ότι ο καπιταλισμός συνιστά τη μήτρα του ιμπεριαλιστικού πολέμου, της οικονομικής κρίσης και του φασισμού – ναζισμού. Δεν πρέπει να περάσει στο χρονοντούλαπο της μνήμης η περίοδος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς τα ΚΚ της καπιταλιστικής Δύσης, κάτω και από την επίδραση αποφάσεων της ΚΔ, δεν διαμόρφωσαν στρατηγική μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου ή του απελευθερωτικού αγώνα σε πάλη για την κατάκτηση της εξουσίας. Δεν εκτίμησαν ότι η αντίθεση κεφαλαίου – εργασίας παρέμενε ζωντανή και στους κόλπους της στρατιωτικής συμμαχίας ΕΣΣΔ – ΗΠΑ – Μ. Βρετανίας, στον αντιφασιστικό – απελευθερωτικό χαρακτήρα του ένοπλου αγώνα και σε μια σειρά χώρες, όπως στην Ελλάδα, ο ηρωικός αγώνες δεν συνδέθηκε με το ζήτημα της εξουσίας, εκεί που διαμορφώθηκαν συνθήκες επαναστατικής κατάστασης.
Ο αγώνας κατά του ναζισμού – φασισμού, της ακροδεξιάς που σε ορισμένες περιπτώσεις συγκαλύπτει φασιστικές ή φασίζουσες αντιλήψεις και επιλογές, δεν πρέπει να αποσπάται από την πάλη κατά των μονοπωλίων, της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Να μη διολισθαίνει σε συμμαχία με αστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις, που επιδιώκουν να περισώσουν την κοινοβουλευτική μορφή άσκησης της καπιταλιστικής δικτατορίας, όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση της ΚΕ για τα 80χρονα από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, θέση που επιβεβαιώνεται και στις μέρες μας.
Επομένως, σήμερα που έχουμε κατακτήσει νέα πλούσια πείρα είμαστε πιο έτοιμοι να δίνουμε νέα ώθηση με βάση το σύνθημα: Μόνο ο λαός μπορεί να σώσει τον λαό, με συμπόρευση με το ΚΚΕ στον δρόμο της ανατροπής, για τη σοσιαλιστική – κομμουνιστική κοινωνία.
Πηγή : Ριζοσπάστης 21 – 6 – 2025 / 22 – 6 – 2025
Σάββατο 21 Ιούνη 2025 – Κυριακή 22 Ιούνη 2025
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Τραγουδώντας τον Μίκη
«Την αλυσίδα τη βαριά / την κάνω χελιδόνι / τη φυλακή τη σκοτεινή / την κάνω ξαστεριά / Την αλυσίδα τη βαριά / εγώ κι εσύ κι εσύ κι εσύ / την κόβουμε μαζί»… Ο Μίκης Θεοδωράκης, με τη ζωή και το έργο του αξεδιάλυτα πάντα, αγωνίστηκε, έγραψε μουσική και πολέμησε με όλη τη δύναμη της ψυχής του για αυτό το «Μαζί». Απ’ την αρχή έως το τέλος της πορείας του το «Μαζί» ήταν βαθιά ριζωμένο στη συνείδησή του, βαθιά ριζωμένο στο έργο του. Το «Μαζί» ήταν εκείνος ο πιτσιρικάς της ΕΠΟΝ στην Τρίπολη, ο μαχητής του Δεκέμβρη, ο εξόριστος της Ικαρίας, της Μακρονήσου και του Ωρωπού, ο αμετανόητος Μίκης που «δεν συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις», ο πατέρας με δυο παιδιά σε κατ’ οίκον περιορισμό στη Ζάτουνα, ο Μίκης δίπλα σε κάθε λαό που αγωνίζεται, στην Κούβα, στη Χιλή, στην Παλαιστίνη, στη Γιουγκοσλαβία… Ο Μίκης κομμάτι της Ιστορίας του λαού μας, δικό μας κομμάτι, αλλά και των λαών όλης της Γης…
Ο Μίκης της μεγάλης Τέχνης και της Δημιουργίας. Ο μουσικός που ζυμώθηκε «μέσα από την πρόσφατη Ιστορία της χώρας μας». Ο δημιουργός, ο μαχητής, ο άνθρωπος που βρέθηκε εκεί «όπου η δίνη στροβιλίζει γύρω της σαν άχερα τους ανθρώπους. Εκεί όπου ο εκκωφαντικός θόρυβος των γεγονότων τραντάζει τους τοίχους και τις συνειδήσεις».
Με το έργο του κατάφερε να χωρέσει την Ιστορία των εργατικών – λαϊκών αγώνων του 20ού αιώνα, να δώσει δύναμη και ορμή στον αγώνα «για να ανθρωπέψει ο άνθρωπος». Σε όλη του τη ζωή έδωσε όλες του τις δυνάμεις για να κάνει έργο κοινωνικό, έργο πολιτικό, έργο με διαπαιδαγωγητικό χαρακτήρα, που θα ανεβάζει το αισθητικό, πνευματικό και πολιτιστικό επίπεδό του, έτσι ώστε εκείνος «να συνειδητοποιεί πόσο χάος χωρίζει αυτό που είναι από αυτό που θα έπρεπε και θα μπορούσε να είναι!». Με αυτό το κριτήριο, άλλωστε, επεξεργαζόταν και τη μορφή, τις φόρμες και τεχνοτροπίες, ώστε να υπηρετούν αποτελεσματικότερα τον σκοπό του.
***
Αυτόν τον Μίκη θα τραγουδήσουμε όλοι μαζί την Τετάρτη στην ιστορική συναυλία στο Καλλιμάρμαρο. Τον Μίκη που μας έμαθε ότι «η ζωή τραβάει την ανηφόρα», αλλά μας έμαθε και πώς να κρατιόμαστε «από ένα λουλούδι», ώσπου «να σημάνουν οι καμπάνες»…
Εκεί θα δώσουμε το «παρών» όλες οι γενιές. Οι απόγονοι της δρακογενιάς της Αντίστασης, οι παλιοί του σύντροφοι στη Νεολαία των Λαμπράκηδων, όλοι αυτοί που άκουγαν τους δίσκους του με κλειστά παράθυρα σε δύσκολες εποχές, αλλά και οι επόμενες γενιές, οι κληρονόμοι του έργου.
Θα είναι εκεί το τεράστιο πλήθος που από αυτό εμπνεύστηκε και σε αυτό έδινε δύναμη με τη μουσική του, το οποίο κρατά βαθιά φυλαγμένα μέσα του τα εγερτήρια προτάγματα του έργου του. Θα είναι εκεί για να τραγουδήσει τον δικό του, τον δικό μας Μίκη, τον άνθρωπο που έκανε τραγούδι τις αγωνίες, τους πόθους, τα οράματα ενός ολόκληρου λαού, που έντυσε με νότες τις ιαχές των συλλαλητηρίων και τη βοή της μάχης.
Ενας «ολάνθιστος κάμπος» θα είναι το βράδυ της Τετάρτης το Καλλιμάρμαρο… Οπως άλλωστε είχε δηλώσει ο Μίκης Θεοδωράκης πριν 30 χρόνια στην εφημερίδα μας, όταν είχε κληθεί να κάνει τον απολογισμό της πολυκύμαντης ζωής του, «ευτύχησα να γνωρίσω εν ζωή τη μέθη της μέθεξης ανάμεσα στο έργο μου και τους άλλους. Είδα τα έργα μου να ριζώνουν σε ξένες ψυχές, να απλώνουν κλαδιά και να ανθίζουν… Τι άλλο, αλήθεια, είναι μια πλατεία, ένα στάδιο, ένας δρόμος γεμάτους ανθρώπους, που ομαδικά τραγουδούν ένα τραγούδι σου, παρά ένας ολάνθιστος κάμπος;».
***
Το υστερόγραφο της δόξας του Μίκη Θεοδωράκη είναι η πολύτιμη παρακαταθήκη του έργου του και η πολιτική διαθήκη που άφησε σχεδόν έναν χρόνο πριν τον θάνατό του. Σε αυτήν, απευθυνόμενος στον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, σημείωνε μεταξύ άλλων:
«Τώρα στο τέλος της ζωής μου, την ώρα των απολογισμών, σβήνουν απ’ το μυαλό μου οι λεπτομέρειες και μένουν τα “Μεγάλα Μεγέθη”. Ετσι βλέπω ότι τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά και τα ώριμα χρόνια μου τα πέρασα κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ. Για το λόγο αυτό θέλω να αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής».
Στον αποχαιρετισμό του ο Δ. Κουτσούμπας στη Μητρόπολη Αθηνών σημείωνε μεταξύ άλλων: «Μέσα στις φλέβες μας είσαι. Θα ‘σαι για πάντα μέσα σε όλα εκείνα που γι’ αυτά πολέμησες, θα ‘σαι για πάντα σε όλους τους ποταμούς του κόσμου. Κι όταν “θα πάρουν τα όνειρα εκδίκηση” και γύρω μας θα λάμπει η ηλιόλουστη ζωή, θα είσαι κι εσύ, τρανός, όπως πάντα στις μεγάλες στιγμές, παρών. Γιατί το έργο σου έγινε ελπιδοφόρος, αναγεννητικός “ανάκουστος κελαηδισμός” για τον ελληνικό λαό, για όλους τους λαούς, στη σύγχρονη ιστορική εποχή της ανατολής της νέας κοινωνίας, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Για την ελευθερία σε όλες της τις μορφές: Πνευματική, ηθική, πολιτική, κοινωνική. Για την πλήρη, αληθινή ελευθερία».
***
Ο ίδιος θεωρούσε τον «Κάκτο», που έγραψε το 1967, κρατούμενος στην Ασφάλεια στην οδό Μπουμπουλίνας, το πιο αντιπροσωπευτικό του τραγούδι. «Δεν είμαι ποιητής, όμως όταν οι στίχοι άρχισαν να σφυροκοπούν το μυαλό μου, ένιωσα πόσο οι λέξεις μπορεί να ντυθούν στο αίμα. Πόσο μπορεί να με λυτρώσουν. Είμαι δημιουργός. Νικώ τον χρόνο και τον θάνατο…».
…Πότε πέρασαν κιόλας τόσοι αιώνες;
Θα ζήσω άλλους τόσους
ακούγοντας τις ρίζες να προχωρούν
μέσα στο ξερό χώμα της καρδιάς μου.
Και πράγματι, το έργο του θα ζήσει «άλλους τόσους»… Γιατί, όπως και ο ίδιος είχε πει σε συνέντευξή του στον «Ριζοσπάστη»: «Από όλα τα είδη ζωής, ποιο είναι αυτό που αντέχει περισσότερο στο χρόνο; Η πνευματική, το πνευματικό δημιούργημα. Αυτό αντέχει. Και η αντοχή του, η διάρκειά του, δεν είναι παρά μια μορφή αθανασίας. Μια νίκη στον θάνατο, τον τελικό μας νικητή. Εκτός και αν με το πνευματικό έργο υψωθούμε εκεί που δεν μπορεί να μας φτάνει το αρπακτικό του χέρι. Ετσι είναι συλλογική, και όχι αποκλειστικά προσωπική, η νίκη με τον θάνατο, όταν η κοινωνία μιας εποχής μπορεί να εκφραστεί και αναγνωριστεί μέσα στην πνευματική δημιουργία».Και ο Μίκης Θεοδωράκης αυτό το κατάφερε.
«Τα πιο δυνατά και όμορφα χρόνια μου τα έζησα στις γραμμές του ΚΚΕ»
| Με την Αλ. Παπαρήγα στον Περισσό, κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης του Αρχείου του Κόμματος |
«Οπως βλέπετε, το “βιογραφικό” μου είναι γεμάτο από τους αγώνες που έδωσα μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ, αγώνες που συνδυάστηκαν με τις μουσικές συνθέσεις εκείνης της εποχής, με κορυφαία έργα τη “Ρωμιοσύνη” και τις “Γειτονιές του Κόσμου”, και τα δύο σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου…», είχε αναφέρει ο Μίκης Θεοδωράκης στη συναυλία που είχε διοργανώσει η ΚΕ του ΚΚΕ για τη συμπλήρωση των 90 χρόνων του, το 2015. Μια συναυλία που ο ίδιος είχε χαρακτηρίσει «δικαίωση μιας ζωής».
Ηταν άλλωστε κι αυτός μέλος της γενιάς που ανδρώθηκε στην Αντίσταση, που πάλεψε για να έρθουν καλύτερες μέρες στον τόπο μας και γι’ αυτήν του την απόφαση διώχτηκε, φυλακίστηκε, εξορίστηκε, συνέχισε να παλεύει και να δημιουργεί. Για τον ίδιο, όμως, αυτά ήταν τα πιο δυνατά και όμορφα χρόνια του. Είχε πει χαρακτηριστικά στη μεγάλη συναυλία που είχε διοργανώσει το Κόμμα για τα 90χρονά του, δίνοντας με μια «πινελιά» τη μεγάλη διαδρομή: «Βρίσκομαι σήμερα εδώ μπροστά σας με μεγάλη συγκίνηση, γιατί τα πιο δυνατά και όμορφα χρόνια μου τα έζησα στις γραμμές του ΚΚΕ. Εθνική Αντίσταση, εμφύλιος πόλεμος, οι διώξεις που ακολούθησαν την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, η βαθιά παρανομία με την ένοπλη προσπάθεια το 1944 μέσα στην Αθήνα, που πνίγηκε στο αίμα, η Ικαρία και η Μακρόνησος, η αναγεννητική προσπάθεια μέσα από την ΕΔΑ και τους Λαμπράκηδες. Η παράνομη δράση με την ίδρυση του Πατριωτικού Μετώπου, δέκα μέρες μετά την επικράτηση της χούντας. Αργότερα, υποψήφιος δήμαρχος του ΚΚΕ στην Αθήνα και τέλος η εκλογή μου ως βουλευτής του Κόμματος το 1981 και το 1985».
| Με τον Δ. Κουτσούμπα στην τελευταία εμφάνισή του σε Φεστιβάλ της ΚΝΕ, το 2017 |
Ειδικά τα μεγάλα χρόνια της δεκαετίας του ’40 τον καθορίζουν βαθιά. Μέσα από τον οργανωμένο αγώνα ο Μίκης κατόρθωσε και έδωσε απάντηση στις εσωτερικές του αναζητήσεις, ενώ βίωνε το μεγαλείο του αγωνιστή, του ανθρώπου που παλεύει για έναν ανώτερο σκοπό στη ζωή του. «Μπορεί τα γεγονότα να ήταν σκληρά. Ποιος όμως έδινε σημασία σ’ αυτά; Υπήρχε μέσα μας μια εκπληκτική δύναμη, βασικά δύναμη ευδαιμονίας, που μας έκανε πανίσχυρους, τον καθέναν ατομικά και όλους μαζί συνολικά. Είχαμε διάχυτη την αίσθηση και την πεποίθηση ότι η ζωή θα έπαιρνε τελικά τη μορφή που της δίναμε εμείς, μέσα στους πιο τολμηρούς ακόμη οραματισμούς μας».
Για αυτό και χρόνια αργότερα θα πει: «Η στράτευση και οι αγώνες μαςκάτω από την κόκκινη σημαία αποτελούν την ιερότερη περίοδο της ζωής μας, που είχε ένα και μόνο στόχο, να κάνει τον λαό μας ελεύθερο, ανεξάρτητο και ευτυχισμένο», διαμαρτυρόμενος για τις προσπάθειες ξαναγραψίματος της Ιστορίας, με αφορμή τις αντικομμουνιστικές φιέστες της ΕΕ.
***
Χαραγμένη στη μνήμη είναι και η συμβολή του Μίκη στο τιτάνιο έργο της διάσωσης του Ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ, που είχε πληγεί από τις πλημμύρες το 1994, δίνοντας έναν κύκλο συναυλιών στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις της χώρας.
| Με τον Χ. Φλωράκη στο Πεντάλοφο, σε περιοδεία μπροστά στις εκλογές του 1981 |
Πλαισιωμένος από την Μαρία Φαραντούρη, τον Μανώλη Μητσιά, τον Βασίλη Λέκκα, τους Θεσσαλονικείς τραγουδιστές Δημήτρη Νικολούδη και Παναγιώτη Καραδημήτρη και την Νάντια Ουαϊνμπέργκερ, ο Μίκης έδωσε πολλές συναυλίες σε όλη τη χώρα, μέχρι την 1η Φλεβάρη 1995, όταν το ταξίδι αυτό κορυφώθηκε με τη συναυλία στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Νωρίτερα είχε δοθεί μεγάλη συναυλία στη Θεσσαλονίκη, στο Παλαί Ντε Σπορ.
Οι συναυλίες είχαν σημειώσει μεγάλη επιτυχία, προσελκύοντας πλήθος κόσμου και συμβάλλοντας κι αυτές να φτάσει πλατιά το προσκλητήριο, να γίνει υπόθεση πλατιών τμημάτων του λαού η διάσωση του Ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ.
Και, φυσικά, η σταθερή συμμετοχή του στα Φεστιβάλ της ΚΝΕ και του «Οδηγητή», από τα πρώτα Φεστιβάλ μέχρι και πρόσφατα, το 2017.
Πηγή : Ριζοσπάστης 21 – 6 – 2025 / 22 – 6 – 2025
Copyright © 1