Με ποιο κόλπο ο κουφός Μπετόβεν «άκουγε» τη μουσική;
Δευτέρα, 20/10/2025 10:57
Μια μουσική ιδιοφυία που ξεπέρασε τα όρια της ακοής
Καθώς η ακοή του Μπετόβεν εξασθενούσε ήδη από τα τριάντα του χρόνια, η μουσική σύνθεση γινόταν πια ένας αγώνας ενάντια στη σιωπή. Αλλά ο ίδιος αρνιόταν να σταματήσει τη δημιουργική του πορεία ακόμα κι όταν η κώφωση ήταν πια γεγονός. Επιδεικνύοντας μια μοναδική προσαρμοστικότητα εφάρμοσε την τεχνική της μετάδοσης του ήχου όχι πια μέσω του ακουστικού τυμπάνου αλλά μέσω των οστών του κρανίου. Ο κουφός Μπετόβεν δάγκωνε ένα μεταλλικό ραβδί τοποθετημένο στο καπάκι του πιάνου κι έτσι αισθανόταν τη μουσική να σονάρει στο σαγόνι και στο κρανίο.
Αυτές οι δονήσεις του επέτρεπαν να αντιλαμβάνεται την τονικότητα και την αρμονία των ήχων χωρίς να χρειάζεται να τους ακούσει με τον συμβατικό τρόπο. Αυτό που οι άλλοι άκουγαν με τα αυτιά τους, ο Μπετόβεν το συλλάμβανε με την αίσθηση της αφής. Η μέθοδος αυτή είναι κάπως πρωτόγονη για τα μέτρα της εποχής μας, αλλά για τον σπουδαίο μουσουργό ήταν πραγματικό σωσίβιο.
Η χρήση της δόνησης ακόμα και στα χρόνια του Μπετόβεν δεν ήταν κάτι εντελώς καινούργιο, καθώς οι επιστήμονες είχαν μελετήσει το φαινόμενο. Η διαισθητική εφαρμογή της όμως από τον Μπετόβεν είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Δεν την χρησιμοποιούσε μόνο για να διαπιστώνει τις νότες αλλά και για να εξερευνά τη δυναμική, το φραζάρισμα και την ευαισθησία στο παίξιμο. Ακόμα και περίπλοκα συμφωνικά έργα όπως η περίφημη Ενάτη διαμορφώθηκαν εν μέρει χάρις στην τεχνική της δόνησης αντί της αίσθησης της ακοής. Η ιστορία του Μπετόβεν δεν είναι εντέλει το αφήγημα μιας μουσικής διάνοιας που νίκησε την κώφωση αλλά η μετατροπή μιας μοιραίας αναπηρίας σε ένα νέο τρόπο να αισθάνεσαι τον κόσμο. Η ιδιοφυία του Μπετόβεν δεν περιοριζόταν στα όρια της ακοής, βρήκε απλά ένα καινούργιο μονοπάτι για να εκφραστεί.
Διαβάστε το «ΦΩΣ» καθημερινά στον υπολογιστή σας
Ακολουθήστε το ΦΩΣ στο Facebook και στο Instagram
Όλα τα φύλλα της εφημερίδας, από το 1958 μέχρι σήμερα με σημαντικά αθλητικά γεγονότα, μπορείτε να τα προμηθευτείτε τώρα σε προνομιακή τιμή από το eshop μας
ΜΟΥΣΙΚΗ
MOYSIKH
«Πρωτόλεια»
ΦΩΣ TEAM
Κυριακή, 05/10/2025 17:25
Έκθεση με έργα ζωγραφικής και χαρακτικής στο Μουσείο Μπενάκη.
Η Τράπεζα της Ελλάδος, το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζουν την έκθεση με τίτλο «Πρωτόλεια. Από την πρώιμη γραφή στο ώριμο έργο», που θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138.
Η έκθεση «Πρωτόλεια. Από την πρώιμη γραφή στο ώριμο έργο» εγκαινιάστηκε την Παρασκευή 3 Οκτωβρίου 2025 στις 19:30 από τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα.
Η έκθεση ιδιαίτερη και πρωτότυπη, με βάση στην ελληνική ζωγραφική και χαρακτική, αναζητά, μελετά και αναδεικνύει τις ιδέες, τα μοτίβα και τα χαρακτηριστικά που εμφανίστηκαν νωρίς στα πρώιμα έργα έντεκα Ελλήνων καλλιτεχνών, για να «ριζώσουν» σταδιακά στην ώριμη εικαστική γλώσσα τους.
Πρόκειται για τους Σπύρο Βασιλείου, Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Γιάννη Τσαρούχη, Γιάννη Μόραλη, Α. Τάσσο, Βάσω Κατράκη, Γιάννη Σπυρόπουλο, Αλέκο Κοντόπουλο, Δημήτρη Μυταρά, Γιάννη Γαΐτη και Χρύσα Ρωμανού.
Τα «Πρωτόλεια» είναι αποτέλεσμα συνεργασίας τριών φορέων και των επιμελητών τους, οι οποίοι επέλεξαν αρχικά αυτές τις έντεκα καλλιτεχνικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα, με γνώμονα τη σημαντική παρουσία τους στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης. Στην έκθεση επιδιώκεται η επιστροφή στην αρχή της πορείας αυτών των καλλιτεχνών και στις πρωτόλειες αναζητήσεις τους, για να διερευνηθεί το εξής: Ποια είναι τα πρώτα δημιουργικά και εκφραστικά στοιχεία που εμφανίστηκαν στο έργο τους και πώς αυτά εισχώρησαν στη μεταγενέστερη αναγνωρισμένη εικαστική γραφή τους;
Για την απάντηση στο ερώτημα αυτό, οι συνεπιμελητές της έκθεσης απεύθυναν πρόσκληση έρευνας και συγγραφής σε αξιόλογους ιστορικούς και θεωρητικούς της τέχνης, επιζητώντας και τη δική τους οπτική επί του θέματος. Κατά αυτόν τον τρόπο, για τη μελέτη των πρωτολείων δημιουργήθηκαν τα ακόλουθα «ζεύγη»:
Σπύρος Βασιλείου · Άννυ Μάλαμα
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας · Εβίτα Αράπογλου και Ιωάννα Μωραΐτη
Γιάννης Τσαρούχης · Άννα Καφέτση
Γιάννης Μόραλης · Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος
Α. Τάσσος · Γιάννης Μπόλης
Βάσω Κατράκη · Σπύρος Μοσχονάς
Γιάννης Σπυρόπουλος · Όλγα Δανιηλοπούλου
Αλέκος Κοντόπουλος · Μπία Παπαδοπούλου
Δημήτρης Μυταράς · Αρετή Λεοπούλου
Γιάννης Γαΐτης · Έλενα Χαμαλίδη
Χρύσα Ρωμανού · Πολύνα Κοσμαδάκη
Μέσα από τις επιλογές των ιστορικών της τέχνης, διαμορφώθηκαν οι μικρές «κυψέλες»-ενότητες της έκθεσης, στις οποίες σχέδια, ζωγραφικά και χαρακτικά έργα, αδημοσίευτα ή αφανή, αλλά και καθ’ όλα γνώριμα, αποκρυπτογραφούν για τον θεατή τα στοιχεία που τροφοδοτούν την πρώτη αντίληψη περί πρωτολείων: το μοτίβο που επανέρχεται, την ιδέα που επαναχρησιμοποιείται μέσα από διαφορετικά συμφραζόμενα, έχοντας αντλήσει τη δύναμή της από την πρώιμη προσπάθεια καθενός και καθεμιάς δημιουργού.
Τα πρώιμα εικαστικά έργα περιέχουν θησαυρούς, ίσως απρόσιτους την ώρα της δημιουργίας τους, όμως σίγουρα πολύτιμους και άξιους να επανεκτιμηθούν σε συνάρτηση με το ώριμο έργο. Τα πρωτόλεια προσφέρουν μια πρόταση μελέτης και αξιολόγησης του έργου συνολικά, η οποία δεν αφορά αποκλειστικά την επιστροφή στο νεαρό, «άγουρο», παρελθόν του εκάστοτε δημιουργού για την ανακάλυψή του και μόνο. Κυρίως επιδιώκει να μας προσφέρει έναν πρωτότυπο, ενδεχομένως εναλλακτικό, τρόπο αναστοχασμού γύρω από ένα, κατά τα άλλα, γνωστό καλλιτεχνικό έργο.
Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ
Ο πλήρως εικονογραφημένος κατάλογος της έκθεσης, έκδοσης της Τράπεζας της Ελλάδος, που κυκλοφορεί στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα, περιλαμβάνει το εισαγωγικό κείμενο των συνεπιμελητών της έκθεσης (Χάριτος Κανελλοπούλου, Ειρήνης Οράτη, Κωνσταντίνου Παπαχρίστου), και τις μελέτες των προσκεκλημένων ιστορικών και θεωρητικών της τέχνης για το έργο των καλλιτεχνών της έκθεσης.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Ξεναγήσεις για το κοινό θα πραγματοποιηθούν από τις επιμελήτριες (Χάρις Κανελλοπούλου, Ειρήνη Οράτη), τον επιμελητή της έκθεσης (Κωνσταντίνο Παπαχρήστου) και έναν ξεχωριστό καλεσμένο από τους δώδεκα ιστορικούς και θεωρητικούς της τέχνης που συμμετείχαν στον ομώνυμο κατάλογο. Τα ονόματα τον καλεσμένων θα ανακοινώνονται κάθε μήνα. Στις ξεναγήσεις του Οκτωβρίου θα συμμετάσχουν: η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων Μπία Παπαδοπούλου, και ο ιστορικός τέχνης Σπύρος Μοσχονάς.
Πιο συγκεκριμένα το πρόγραμμα των ξεναγήσεων διαμορφώνεται ως εξής:
18 Οκτωβρίου στις 13:00 – Χάρις Κανελλοπούλου & Μπία Παπαδοπούλου
25 Οκτωβρίου στις 12:00 – Ειρήνη Οράτη & Σπύρος Μοσχονάς
1 Νοεμβρίου στις 12:00 – Ειρήνη Οράτη
15 Νοεμβρίου στις 12:00 – Κωνσταντίνος Παπαχρίστου
22 Νοεμβρίου στις 12:00 – Κωνσταντίνος Παπαχρίστου
29 Νοεμβρίου στις 13:00 – Χάρις Κανελλοπούλου
13 Δεκεμβρίου στις 13:00 – Χάρις Κανελλοπούλου
20 Δεκεμβρίου στις 12:00 – Κωνσταντίνος Παπαχρίστου
27 Δεκεμβρίου στις 12:00 – Ειρήνη Οράτη
10 Ιανουαρίου στις 12:00 – Χάρις Κανελλοπούλου
Ημερίδα με τη συμμετοχή των ιστορικών και των θεωρητικών της τέχνης που συνέβαλαν στην έκθεση θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου στο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη / Πειραιώς 138 (ώρες 12:00-15:00). Το αναλυτικό πρόγραμμα θα ανακοινωθεί σύντομα.
Τέλος, στο πλαίσιο της έκθεσης, το Πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη παρουσιάζει νέα επιλεγμένα αντικείμενα, εμπνευσμένα από τη θεματική και τα έργα της έκθεσης. Η σειρά περιλαμβάνει, εκδόσεις, κοσμήματα και αντικείμενα design, που αποτυπώνουν τη μετάβαση από το πρώτο δημιουργικό σχέδιο στην ώριμη καλλιτεχνική έκφραση των καλλιτεχνών.
Επιμέλεια έκθεσης:
Χάρις Κανελλοπούλου, επιστημονική υπεύθυνη και επιμελήτρια της Συλλογής έργων τέχνης της Τράπεζας της Ελλάδος
Ειρήνη Οράτη, καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου
Κωνσταντίνος Παπαχρίστου, επιμελητής της Πινακοθήκης Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη
Κεντρική εικόνα θέματος: Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας Οι πλύστρες 1946 Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα
Ταυτότητα Εκδήλωσης
Ημερομηνία:
Εως: 11/1/2026
Εγκαίνια: Παρασκευή 3 Οκτωβρίου 2025 στις 19:30
Ώρες λειτουργίας: Πέμπτη, Κυριακή: 10:00 – 18:00 | Παρασκευή, Σάββατο: 10:00 – 22:00
Τοποθεσία:
Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, Αθήνα
Πληροφορίες / Κρατήσεις:
benaki.org
Διαβάστε το «ΦΩΣ» καθημερινά στον υπολογιστή σας
Ακολουθήστε το ΦΩΣ στο Facebook και στο Instagram
«Μουσική προπάντων»
ΦΩΣ TEAM
Κυριακή, 05/10/2025 16:50
Το βιβλίο του Γιάννη Ευσταθιάδη από τις εκδόσεις Μελάνι.
Ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, γευσιγνώστης, οργανωτικός νους στον κόσμο των διαφημίσεων και μουσικός παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα, ο Γιάννης Ευσταθιάδης μάς δίνει με το πρόσφατο βιβλίο του «Μουσική προπάντων», που κυκλοφορεί από το Μελάνι, έναν οδηγό πλοήγησης στα μουσικά είδη, θέλοντας ταυτοχρόνως να υποδείξει και κάτι άλλο: τον τρόπο με τον οποίο συνομιλούν μεταξύ τους οι τέχνες. Δεν είναι πρώτη φορά που ο Ευσταθιάδης καταπιάνεται δοκιμιακά με τη μουσική. Τα τρία βιβλία του με τις «Αντιστίξεις» (2003, 2006 και 2014 συν τη συγκεντρωτική τους έκδοση το 2018) έχουν στρώσει με πολλαπλές προεξαγγελίες τον σημερινό δρόμο. Ξεκινώντας από τους τροβαδούρους, το μπαρόκ και την κλασική μουσική και φτάνοντας μέχρι την τζαζ και τη μουσική για τον κινηματογράφο, ο Ευσταθιάδης μιλάει για τη συνεχή γραμμή συνεύρεσης ανάμεσα στη μουσική, τη λογοτεχνία και τις εικαστικές τέχνες, αποφεύγοντας από τη μια πλευρά την άγαρμπη και εξουθενωτική γλώσσα του ειδικού, φροντίζοντας δε από την άλλη να στηρίξει θεωρητικά και με εύλογα επιχειρήματα τα σχόλιά του -,σχόλια τα οποία διαπερνά πάντοτε ένα λεπτό και διακριτικό χιούμορ.
Ποιος κερδίζει το παιχνίδι στον αγώνα που δίνουν στον ένα πόλο οι ήχοι της μουσικής και στον άλλο η ποίηση του λιμπρέτου; Πώς επηρεάζει η μουσική την οικονομία και η οικονομία τη μουσική; Πώς συναντά η μουσική το θέατρο και πώς θα πλησιάσει ο Σαίξπηρ τον Βέρντι ή πού θα τα βρουν ο Μπομαρσέ με τον Μότσαρτ και ο Ούγκο Χόφμανσταλ με την όπερα του Ρίχαρντ Στράους; Κι ύστερα, είναι το ίδιο το έργο συνθετών όπως ο Μπετόβεν και ο Ροσίνι ή η δουλειά λυρικών φωνών, όπως εκείνη της Μαρίας Κάλας. Και επιπροσθέτως πώς θα έρθουν κοντά ο Πίνδαρος, η Σαπφώ, ο Προυστ, η Κολέτ, ο Έκο και ο Ουγκό με τον Μότσαρτ, τον Μπαχ, τον Βέρντι και τους Μπητλς; Και μετά, πώς επικοινωνούν ο Ρενουάρ, ο Κλιμτ, ο Γκόγια, ο Κλέε, ο Πικάσο και ο Σαγκάλ με τον Ντεμπυσσύ, τον Ρεσπίγκι, τον Μουσόργκσκι, τον Ραβέλ και τον Μπερλιόζ;
Τα ερωτήματα δεν είναι για να πελαγώσουμε και να χαθούμε μέσα σε ένα δάσος ονομάτων και ατελείωτων παραπομπών, αλλά για να θυμηθούμε, να συσχετίσουμε και να ξεχωρίσουμε. Και να μην παραλείψουμε, κλείνοντας, τους δεσμούς της λογοτεχνίας με τη γαστρονομία και με τη μουσική του πολέμου.
Να πω συμπληρωματικά, αφήνοντας το συγκεκριμένο βιβλίο και το δοκίμιο, πως η μουσική, εκκινώντας από τον Σούμπερτ και φτάνοντας μέχρι τον Βάγκνερ και τον Μότσαρτ, θα παίξει συχνά στα πεζά του Ευσταθιάδη τον ρόλο ενός σκοτεινού καταλύτη: μια υπόγεια, αλλά σχεδόν ανεξέλεγκτη δύναμη, ικανή να αποδεσμεύσει απειλητικές γυναικείες οπτασίες, να συντρίψει τους άσωτους για τη μαύρη καρδιά τους ή να αφανίσει τους πιστούς, επιτρέποντάς τους να ψηλαφήσουν την όψη τους στο πρόσωπο του Θεού. Γράφοντας για τη μουσική, ο Ευσταθιάδης θα έχει στο τραπέζι του πλήθος συνδαιτυμόνες: από την ψυχανάλυση, τον Μπόρχες, τον Ιούλιο Βερν και τον Παπαδιαμάντη ώς τον Μπομαρσέ, τον Ορσον Γουέλς, τον Γούντι Άλεν και τον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Καιρού επιτρέποντος, ο συγγραφέας, θα ανοίξει παρτίδες με το οικολογικό θρίλερ και το ρομάντζο, θα αναμετρηθεί με το θέατρο ενώ δεν θα διστάσει να παρεμβάλει στις αφηγήσεις του ποιήματα και ιχνογραφήματα, όπως και καταλόγους ρούχων ή μουσικές νότες. Και όλα αυτά, χωρίς την παραμικρή φιλολογική και ναρκισσιστική διάθεση – όπως ακριβώς γίνεται και στο «Μουσική προπάντων», τονίζοντας τη βαθύτερη, οργανική ενότητα των έργων και του λόγου του Ευσταθιάδη.
Πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ
Διαβάστε το «ΦΩΣ» καθημερινά στον υπολογιστή σας
Ακολουθήστε το ΦΩΣ στο Facebook και στο Instagram
Πηγή : fosonline.gr