Ο αντιήρωας
των μεγάλων
σκηνοθετών
Ενας από τους μεγαλύτερους σταρ
του γαλλικού σινεμά, που ξεκίνησε
από το Νέο Κύμα για να φτάσει να
σπάει ταμεία ως action hero, έφυγε
από τη ζωή στα 88 του χρόνια
48 συν
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΤρίΤη 7 ΣεπΤεμβρίου 2021
Η τελευταία υπόκλιση. Το 2017
τα Βραβεία Σεζάρ απέδωσαν
φόρο τιμής στον μεγάλο
Μπελμοντό
Εκτός από Bebel που ήταν το
παρατσούκλι του, κάποιες
κακές γλώσσες τoν αποκαλούσαν και «ασχημόπαπο». Ομως
στην πραγματικότητα ο Ζαν Πολ
Μπελμοντό, ένας γίγαντας του
γαλλικού κινηματογράφου, ο
οποίος σε ηλικία 88 ετών άφησε
χθες την τελευταία του πνοή στο
Παρίσι, ήταν ένας πολύ γοητευτικός άνδρας.
Ψηλόλιγνος, κατσαρομάλλης,
με ένα αστραφτερό, ολόγιομο χαμόγελο εντός και εκτός οθόνης,
με ένα Gauloise συνήθως στη
μέση των παχύσαρκων χειλιών
του και ένα βλέμμα που συνδύαζε
τον σαρκασμό, την πονηριά και
την ανθρωπιά.
Ο Μπελμοντό ξεκίνησε
από το πουθενά, βρέθηκε στο
momentum του γαλλικού Νέου
Κύματος, εξελίχθηκε σε action
hero, παντρεύτηκε δύο φορές,
έκανε πολλά παιδιά, απέκτησε
εγγόνια και ποτέ, μα ποτέ δεν
σταμάτησε να είναι δημοφιλής.
Θα μείνει για πάντα ένας θρύλος.
Γεννήθηκε στη Νειγί-Σουρ Σεν
της Σεν στις 9 Απριλίου 1933 και
ήταν γιος του διάσημου Γάλλου
γλύπτη Πολ Μπελμοντό. Η αγάπη
του για τις τέχνες εμφανίστηκε
πολύ νωρίς και ο Μπελμοντό
αφοσιώθηκε με πάθος σε αυτές. Μετά τις σπουδές του στο
Conservatoire National Superieur
d’ Art Dramatique (CNSAD) έκανε εμφανίσεις στο θέατρο και
το 1957 έπαιξε στην πρώτη ταινία του «À pied, à cheval et en
voiture», μια αισθηματική κομεντί στην οποία κράτησε δεύτερο
ρόλο.
ΣΤΗ ΝΟΥΒΕΛ ΒΑΓΚ. Οι δεύτεροι
ρόλοι θα συνεχίζονταν, αλλά όχι
για πολύ, η σκηνική παρουσία
του Μπελμοντό ήταν πολύ έντονη, φαινόταν ότι προοριζόταν για
κάτι μεγαλύτερο. Και όντως, οι
πρωταγωνιστικοί ρόλοι άρχισαν
να εμφανίζονται την ίδια περίπου
εποχή που η Νουβέλ Βαγκ, το κορυφαίο ριζοσπαστικό κινηματογραφικό κίνημα της Γαλλίας που
θα άλλαζε για πάντα το σινεμά,
έκανε τα πρώτα της βήματα.
Το Νέο Κύμα ισχυροποίησε τη
θέση του Μπελμοντό. Πρώτα με
το νουάρ του Κλοντ Σαμπρόλ «Το
τρίγωνο της αμαρτίας» («A double
tour», 1959) και αμέσως μετά με
την κορωνίδα ίσως αυτού του
κινήματος, που ήταν επίσης η
πρώτη μεγάλου μήκους ταινία
του δημιουργού της Ζαν Λικ Γκοντάρ: «Με κομμένη την ανάσα»
(«A bout de souffle», 1960), η διασκεδαστική αλλά εντέλει τραγική
ιστορία ενός ανέμελου γάλλου τυχοδιώκτη και μιας Αμερικανίδας
(Τζιν Σίμπεργκ) στο Παρίσι της
εκπνοής της δεκαετίας του 1950.
Η επιτυχία της «Ανάσας» ήταν
άμεση, ο Μπελμοντό ήταν το νέο
πρόσωπο πρωταγωνιστή, την ίδια
περίοδο που και ο φίλος του Αλέν
Του Γιάννη Ζουμπουλάκη
Ντελόν γινόταν σταρ με το «Γυμνοί στον ήλιο». Δέκα χρόνια
αργότερα θα συμπρωταγωνιστούσαν σε μια μεγάλη επιτυχία
του γαλλικού κινηματογράφου,
το «Μπορσαλίνο» («Borsalino»,
1970) του Ζακ Ντερέ, όπου έπλασαν ένα αξέχαστο ντουέτο γκάνγκστερ. Ντελόν και Μπελμοντό
ήταν πλέον εθνικό προϊόν στη
Γαλλία.
Με τον Γκοντάρ ο Μπελμοντό θα συνεργαζόταν σε μια
ακόμη κλασική ταινία του Νέου Κύματος, τον «Τρελό Πιερό»
(«Pierrot e fou», 1965), ένα ημισουρεαλιστικό, αναρχικό και
απολύτως αισθαντικό road movie
όπου παρτενέρ του ήταν η Αννα
Καρίνα. Υπήρξε επίσης έξοχος
παρτενέρ της Κατρίν Ντενέβ στο
νουάρ «Η σειρήνα του Μισισιπή»
(«La sirène du Mississipi», 1969),
υπό το σκηνοθετικό βλέμμα του
Φρανσουά Τρυφό.
Στη δεκαετία του 1960 το όνομα του Μπελμοντό συνδέθηκε
και με άλλες κορυφαίες μορφές
της σκηνοθεσίας στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο, ανάμεσα στις
οποίες ο Βιτόριο ντε Σίκα («Η ατιμασμένη» / «La ciociara», 1960),
ο Πίτερ Χολ («Μοντεράτο Καντάμπιλε» / «Moderato Cantabile»,
1960) και ο συμπατριώτης του
Μπελμοντό, Ζαν Πιερ Μελβίλ
(«Ο εφημέριος» / «Leon Morin
prete», 1961, «Ο χαφιές» / «Les
doulos», 1962).
ACTION HERO. Την ίδια ώρα,
από τη φιλμογραφία του Μπελμοντό δεν έλειπαν και οι ταινίες
που απευθύνονταν στο πλατύ
κοινό, όπως ο «Τυχοδιώκτης του
Ρίο» («L’ homme de Rio») και «Ο
τυχοδιώκτης τον δύο ηπείρων»
(«Les tribulations d’ un Chinois en
Chine») του Φιλίπ ντε Μπροκά,
δύο από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες του Μπελμοντό
στη δεκαετία του 1960.
Στις δεκαετίες του 1970 και
1980, ακριβώς όπως συνέβη με
τον Αλέν Ντελόν, ο Μπελμοντό,
αλλάζοντας κάπως το προφίλ
του, έγινε κάτι σαν action hero
της Γαλλίας παίζοντας ήρωες
που βρίσκονταν είτε στη μια είτε στην άλλη πλευρά του νόμου
σε σκληρές περιπέτειες, εκ των
οποίων πολλές διέθεταν χιούμορ. Ταινίες όπως οι «Τρόμος
πάνω από την πόλη» («Pur sur
la ville»), «Μπάτσος ή αλήτης»
(«Flic ou voyou»), «Εν ονόματι
της βίας» («L’ alpagueur»), «Το
θεριό» («L’ animal»), «Επικίνδυνος διαρρήκτης» («Hold up») , «Ο
άσος των άσων» («L’ as des as»),
Με τη Νικόλ Καλφάν και τον
Ομάρ Σαρίφ στα γυρίσματα των
«Διαρρηκτών» στο λιμάνι του
Πειραιά τον Φεβρουάριο του 1971
Ο Ζαν Πολ
Μπελμοντό
στο Φεστιβάλ
των Καννών
το 1974
Η προηγούμενη «στάση» ήταν οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη, που γέννησαν
μέσα στη χρονιά το ομότιτλο κόμικ,
από κοινού με την εικονογράφηση της Ροζάνα Μπρούνο («Trojan women, a comic»,
εκδ. New Directions). Τα προηγούμενα
χρόνια, ως γνωστόν, είχε μεταφράσει τον
«Ορέστη» (2010), την «Ιφιγένεια εν Ταύροις»
(2014) και τις «Βάκχες» (2017), επίσης του
Ευριπίδη, την «Ορέστεια» του Αισχύλου
(2010), την «Ηλέκτρα» (2001) και την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή (2015), ενώ κατέθεσε
μια διασκευή στο «Antigonick» (2012). Τον
ερχόμενο Οκτώβριο είναι η σειρά του «Ηρακλή» από τον τραγικό που αναδεικνύεται
σε διαχρονική καταφυγή της σπουδαίας
Αν Κάρσον. Το «H of H playbook» θα είναι
μια από τις γνωστές ελεύθερες διασκευές
που συνηθίζει η καναδή δημιουργός αντλώντας τα υλικά της από την αρχαιοελληνική
γραμματεία. «Είναι μια έκρηξη σκέψεων,
δοσμένη μέσα από τα σχέδια και τη γλώσσα»
διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του ανεξάρτητου εκδοτικού οίκου New Directions, που
μας πληροφορεί ότι η αναδημιουργία του
μύθου θα συνοδεύεται από εικονογράφηση
της ίδιας της μεταφράστριας, θυμίζοντας το
εμβληματικό «Nox». «Ο Ηρακλής του μύθου
είναι η ενσάρκωση της αρσενικής βίας που
επιστρέφει στο σπίτι ύστερα από τους αγώνες το
Ο «Ηρακλής»
της Αν Κάρσον
EPA EPA
Του Δημήτρη Δουλγερίδη
Η Αν Κάρσον στην Αθήνα το 2013, όταν έδωσε διάλεξη σε αμερικανικό κολέγιο
www.tanea.gr 49
ΤρίΤη 7 ΣεπΤεμβρίου 2021
Τον Οκτώβριο αναμένεται από τις εκδόσεις New
Directions η αναδημιουργία της τραγωδίας του Ευριπίδη
«Ο κληρονόμος» («L’ heritier»),
ο «Κυνηγός της περιπέτειας»
(«Itinéraire d’ un enfant gâté»)
και δύο ταινίες που έκαναν
θραύση σε όλα τα ταμεία της
Ευρώπης: «Ο επαγγελματίας»
(«Le professionnel») και ο «Περιθωριακός» («Le marginal»).
Οταν η μόδα αυτών των
ταινιών άρχισε να φθίνει, ο
Μπελμοντό άρχισε να διατηρεί
χαμηλότερο κινηματογραφικό
προφίλ. Η παρουσία του στον
κινηματογράφο στη δεκαετία
του 1990 δεν ξεπερνά τις έξι ταινίες, ανάμεσα στις οποίες και μια
εκδοχή των «Αθλίων» (1995) του
Ουγκώ όπου υποδύθηκε τον Ζαν
Αζάν. Εδωσε επίσης τη δική του
άποψη πάνω σε έναν κλασικό
ήρωα της γαλλικής λογοτεχνίας, τον Σιρανό τε Μπερζεράκ
του Εντμόν Ρονστάν, τον οποίο
υποδύθηκε στην τηλεταινία της
Μαριόν Σαρό το 1990.
Ακόμα και όταν είχε πια περάσει τα 50, ο Μπελμοντό γύριζε
συχνά ο ίδιος τις επικίνδυνες
σκηνές των ταινιών του χωρίς
να χρησιμοποιεί κασκαντέρ.
Σταμάτησε να το κάνει όταν η
σωματική του ακεραιότητα κινδύνεψε σοβαρά στα γυρίσματα
του «Επικίνδυνου διαρρήκτη».
Παραγωγής 2008, η δραματική
ταινία «Un homme et son chien»,
που δεν προβλήθηκε ποτέ στην
Ελλάδα, είναι η τελευταία μεγάλου μήκους του Μπελμοντό.
Οταν είδε ότι τα χρόνια είχαν
πια περάσει, ο Bebel αποφάσισε να αποσυρθεί από τον χώρο.
«Δεν θέλω να γίνω ο ιπτάμενος
παππούς του γαλλικού κινηματογράφου» είχε δηλώσει.
ΕΡΩΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ. Την ίδια
χρονιά, το 2008, χώρισε από τη
Ναταλί Ταρντιβέλ, τη δεύτερη
σύζυγό του και κατά 32 χρόνια
νεότερή του. Ηταν παντρεμένοι
από το 2002 και είχαν αποκτήσει ένα παιδί. Ο πρώτος γάμος
του Μπελμοντό με την Ελοντό
Κονστάν διήρκεσε από το 1952
ως το 1968 που χώρισαν. Με την
Κονστάν απέκτησε τρία παιδιά.
Κανένα από τα παιδιά του δεν
ακολούθησε καριέρα ηθοποιού.
Υπήρξε επίσης ο μεγάλος
έρωτας της Ελβετής ηθοποιού
Ούρσουλα Αντρες και μάλιστα
μετά τον χωρισμό του από την
Κονστάν πολλοί θεώρησαν ότι
θα την παντρευόταν. Αυτό δεν
έγινε ποτέ.
Ακριβώς όπως συνέβη και με
τον Αλέν Ντελόν, ο Μπελμοντό
ποτέ δεν κέρδισε κάποιο μεγάλο
βραβείο για τη δουλειά του. Μετρούσε μόνο μια υποψηφιότητα
στα Σεζάρ, για την οποία ναι
μεν κέρδισε αλλά δεν πήγε να
παραλάβει το βραβείο. Τόσο τα
Φεστιβάλ των Καννών όσο και
της Βενετίας τον είχαν τιμήσει
για το σύνολο της καριέρας του
τις χρονιές 2011 και 2016 αντιστοίχως.
5
«Ο επαγγελματίας» (1981)
Το εξώφυλλο του «H of H playbook»
κλασικοί
ρόλοι «Με κομμένη την ανάσα» (1960)
«Ο τρελός Πιερό» (1965)
«Η σειρήνα του Μισισιπή» (1969)
«Μπορσαλίνο» (1970)
η δική του πρόταση, ολοκληρωμένη, εξαιρετικά
δομημένη και σκηνικά αποτυπωμένη – υλοποιημένη, καταθέτει με την «Ελένη» του Ευριπίδη ο
Βασίλης Παπαβασιλείου. Αυτός ο ευφυής σκηνοθέτης επιλέγει να κινηθεί στην κόψη της πρόκλησης και του ρίσκου και να μη φοβηθεί την
αναμέτρηση με την υπερβολή. Οταν όμως ξέρεις
πώς να μετατρέψεις την έμπνευση σε άποψη, το
αποτέλεσμα δεν μπορεί παρά να είναι απολαυστικό. Αυτό είναι λοιπόν η «Ελένη» του Κρατικού
Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.
Αυτή η σχεδόν «ανένταχτη» τραγωδία, που προβληματίζει τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο κι
από πλευράς είδους (τραγωδία, κωμωδία, ιλαροτραγωδία, τραγικωμωδία, παρωδία;), γράφτηκε το
412 π.Χ. Με τον αρχαίο ποιητή να θέτει ερωτήματα
πάνω στην πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση,
πάνω στο είναι και το φαίνεσθαι. Με κεντρικό
πρόσωπο την Ελένη, γυναίκα μισητή, εξαιτίας της
οποίας προκλήθηκαν πόλεμοι και καταστροφές.
Με αντιπολεμικά μηνύματα και σχόλια που διαπερνούν το έργο, την ίδια στιγμή που η ειρωνεία
και το κωμικό στοιχείο κάνουν την εμφάνισή τους.
Με πλήρη τελικά αντιστροφή του θύτη σε θύμα,
αλλά και με τη διάθεση, όπως αποδεικνύεται στην
εξέλιξη του μύθου, να παρουσιαστεί η Ελένη ως
μια γυναίκα δυναμική – και όχι ένα αντικείμενο
πόθου και μόνο.
Στο έργο του Ευριπίδη η ηρωίδα δεν πήγε ποτέ
στην Τροία, αλλά το είδωλό της.
Την ίδια την έκλεψε ο Ερμής με
παρότρυνση της Ηρας και την
πήγε στην Αίγυπτο, ώστε να την
έχει υπό την προστασία του ο
βασιλιάς Πρωτέας. Οταν εκείνος
πέθανε, ο γιος του Θεοκλύμενος
θέλησε να την παντρευτεί. Ικέτισσα στον τάφο του Πρωτέα,
θα συναντήσει «τυχαία» τον Μενέλαο κι εκείνη θα οργανώσει
με τέχνασμα και μηχανορραφίες τη φυγή τους…
Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ. Μέσα στο σκηνικό, φτιαγμένο
από μικρούς τόπους σε γήινα χρώματα – από τους
φοίνικες της Αιγύπτου ως τον τάφο του Πρωτέα –,
κινείται, σχεδόν γλιστρά, ο θίασος της «Ελένης» με
τα πλουμιστά κοστούμια (Ελένη, Θεονόη, Χορός)
ή και τα λιτά (Μενέλαος) σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσέγγιση του Αγγελου Μέντη. Στο
βάθος δεξιά η ορχήστρα, ντυμένη σαν σε βαριετέ,
συμμετέχει όχι μόνο μουσικά (η υπογραφή του
Αγγελου Τριανταφύλλου). Κάπου εκεί, ανάμεσα
στην επιθεώρηση, το βαριετέ αλλά και τη λαϊκή
πίστα, κάπου ανάμεσα στη γελοιότητα και την
υπερβολή, την ειρωνεία και την αυτοϋπονόμευση,
ξετυλίγεται η ιστορία μιας γυναίκας που τελικά
δεν ήταν – στην ευριπίδεια εκδοχή τουλάχιστον –
μοιραία. Ολο αυτό αποδόθηκε με απόλυτη ακρίβεια
και συνάμα ελευθερία, με τον πολυμελή Χορό των
γυναικών – γοητευτικές, πονηρές αλλά και καλοκάγαθες «Ελενες» – να αλώνει τη σκηνή.
Η Εμιλυ Κολιανδρή άφησε να ξετυλιχθεί το κωμικό
της τάλαντο και έπλασε την Ελένη με πρωτότυπα
υλικά πλάι στον Μενέλαο του Θέμη Πάνου, που
κυριάρχησε με την ερμηνεία του – και την περιβολή
του! Η Θεονόη της Αγορίτσας Οικονόμου, πλήρως
ενταγμένη στο κλίμα της παράστασης, ξεχώρισε με
την πληθωρικότητά της. Και μαζί με τον υπόλοιπο
θίασο δικαίωσαν την έμπνευση του σκηνοθέτη. Χωρίς καμία σοβαροφάνεια, χωρίς προκαταλήψεις και
ταμπού ο Βασίλης Παπαβασιλείου αντιμετώπισε την
ιλαρότητα της συγκεκριμένης «τραγωδίας» με φανταία και σοβαρότητα. Απολαυστικό το αποτέλεσμα.
Μετάφραση:
Παντελής
Μπουκάλας
Σκηνοθεσία:
Βασίλης
Παπαβασιλείου
Συνεργάτης
σκηνοθέτης –
δραματουργία:
Νικολέτα
Φιλόσογλου
Σκηνικά –
κοστούμια:
Αγγελος Μέντης
Μουσική:
Αγγελος
Τριανταφύλλου
Χορογραφία:
Δημήτρης
Σωτηρίου
Φωτισμοί:
Λευτέρης
Παυλόπουλος
Ενορχήστρωση
- μουσική
διδασκαλία:
Γιώργος Δούσος
Παίζουν:
Εμιλυ Κολιανδρή,
Θέμης Πάνου,
Αγορίτσα
Οικονόμου,
Γιώργος Καύκας,
Εφη Σταμούλη,
Δημήτρης
Κολοβός,
Αγγελος
Μπούρας,
Δημήτρης
Μορφακίδης,
Παναγιώτης
Παπαϊωάννου,
Νικόλας
Μαραγκόπουλος,
Ορέστης
Παλιαδέλης κ.ά.
Παραστάσεις:
8/9 Δημοτικό
Κηποθέατρο
Παπάγου, 11/9
Βεάκειο Πειραιά,
16-17-18/9
Θέατρο Δάσους,
Θεσσαλονίκη
Τ
PAPADAKIS PRESS
Η Εμιλυ
Κολιανδρή ως
Ελένη στην
παράσταση του
Κρατικού Θεάτρου
Βορείου Ελλάδας
που σκηνοθέτησε
ο Βασίλης
Παπαβασιλείου
Κριτική «Ελένη» του Ευριπίδη
Ευφ