10 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ
«Με τη μεριά του ονείρου… »
Ρεπορτάζ από το εξαιρετικό διήμερο αφιέρωμα στον μεγάλο δημιουργό το οποίο διοργάνωσε το Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ μαζί με τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»
«Με τη μεριά του ονείρου…» ήταν ο τίτλος του εξαιρετικού αφιερώματος στον Θόδωρο Αγγελόπουλο το οποίο διοργάνωσαν στις αρχές του μήνα το Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ στην Αθήνα και οι εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», με αφορμή τη συμπλήρωση 10 χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου δημιουργού, αλλά και την έκδοση του βιβλίου του Λευτέρη Χαρωνίτη «Μια εποχή. Μνήμες… και σκέψεις σκόρπιες με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο».
Πολύς κόσμος έσπευσε στη φιλόξενη αυλή του Στεκιού για τις εκδηλώσεις του διήμερου αφιερώματος, που περιλάμβαναν ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις, συζητήσεις και έκθεση βιβλίου της «Σύγχρονης Εποχής», με το βιβλίο του Λευτέρη Χαρωνίτη και άλλες λογοτεχνικές εκδόσεις.
Ανάμεσα στους παρευρισκόμενους ήταν η Ελένη Μηλιαρονικολάκη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνη του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ, ενώ αξίζει να σημειωθεί και η παρουσία του φωτογράφου Δημήτρη Σοφικίτη, φίλου και στενού συνεργάτη του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Το άνοιγμα της εκδήλωσης την πρώτη μέρα έκανε εκ μέρους του Στεκιού της ΚΝΕ η Μυρτώ Αρβανίτη, καλωσορίζοντας τους συμμετέχοντες και παραθέτοντας βιογραφικά στοιχεία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, τις ταινίες του χρονολογικά, καθώς και διακρίσεις που κατέκτησε. «Επιδιώκουμε» – τόνισε – «αυτό το αφιέρωμα να γίνει αφορμή ακόμα περισσότερος κόσμος να έρθει σε επαφή με το σινεμά του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ιδιαίτερα οι πιο διστακτικοί, αλλά και οι πιο νέες ηλικίες. Εκτιμούμε ότι μέσα από τη συζήτηση θα αποκτήσουν μια πιο σφαιρική εικόνα του έργου του, το οποίο σίγουρα δεν αποτελεί ένα εύπεπτο κινηματογραφικό προϊόν, αλλά, αντίθετα, τροφή για σκέψη και προβληματισμό, αναδεικνύοντας μοναδικά τη σχέση γύρω από το περιεχόμενο και τη μορφή». Και πρόσθεσε ότι «το έργο του ενεργοποιεί τον θεατή, τον κινητοποιεί στην ιστορική αναζήτηση, τον προβληματίζει και τον καλεί να σταθεί “με τη μεριά του ονείρου”. Για να επαναλάβουμε τα δικά του λόγια: “Δεν είμαι πεσιμιστής. Δεν μου αρέσει η λέξη απογοήτευση. Η Ιστορία προχωρά υπόγεια. Πιστεύω – και το θέλω για τα παιδιά μου – ότι κάτω βαθιά υπάρχει κάτι που θα βγει. Θα φανεί. Αν στη μια μεριά της ζυγαριάς της Ιστορίας είναι η απογοήτευση, εγώ θέλω να ρίχνω το βάρος στην άλλη μεριά, τη μεριά του ονείρου…”».
Να ξαναδούμε και να ανακαλύψουν ιδιαίτερα οι νέοι τις ταινίες του Αγγελόπουλου
RIZOSPASTIS |
«Η έκδοση της “Σύγχρονης Εποχής”, του βιβλίου του Λευτέρη Χαρωνίτη για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, ελπίζει να συμβάλει – ως άνοιγμα μιας συζήτησης που πρέπει να συνεχιστεί – στο να φωτιστούν πλευρές της προσωπικότητας και του έργου του σπουδαίου σκηνοθέτη, και φυσικά στο να μην επιτρέψει να περιπέσει στη λησμονιά η δημιουργία του Θόδωρου Αγγελόπουλου», είπε ο Γιώργος Μηλιώνης, που μίλησε για το εκδοτικό της «Σύγχρονης Εποχής» και στη συνέχεια έκανε την παρουσίαση του βιβλίου, σημειώνοντας μεταξύ άλλων:
«Παρουσιάζοντας το βιβλίο του Λευτέρη Χαρωνίτη για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, το πρώτο που πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι δεν αποτελεί ένα βιβλίο “αναμνήσεων”. Αντίθετα, παροτρύνει να ξαναδούμε και, ακόμα πιο σημαντικό, να ανακαλύψουμε – ιδιαίτερα οι νέοι, βλέποντας τις ταινίες του – τον κινηματογράφο του Θ. Αγγελόπουλου.
Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι το βιβλίο μπορεί να συμβάλει στο άνοιγμα μιας αναγκαίας συζήτησης που αφορά την ίδια την κινηματογραφική δημιουργία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, και ταινία την ταινία και βεβαίως ως σύνολο έργου, σε άρρηκτη σύνδεση με το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον και κλίμα μέσα στο οποίο γυρίστηκαν οι ταινίες.
Φυσικά, μια τέτοια συζήτηση εμπεριέχει δυσκολίες και απαιτεί πολύπλευρη επιστημονική προσέγγιση και έρευνα πάνω στο πολυσήμαντο και ογκώδες έργο του σπουδαίου δημιουργού. Το βιβλίο του Λευτέρη Χαρωνίτη σε καμία περίπτωση δεν έχει την πρόθεση να αποτελέσει μια τελική αποτίμηση του έργου του Θόδωρου Αγγελόπουλου, όμως η βιωματική αφήγηση των γεγονότων, η περιγραφή του ίδιου του Αγγελόπουλου από τον Χαρωνίτη – και αυτό έχει σημασία, γιατί είναι προσέγγιση σκηνοθέτη προς σκηνοθέτη – έχει ξεχωριστή αξία, διότι βοηθά να φωτιστούν πλευρές της προσωπικότητας και του έργου του Αγγελόπουλου, με φόντο και τα ιστορικά γεγονότα του 20ού αιώνα και τις ιδιαίτερες εξελίξεις στον χώρο του κινηματογράφου.
Αναφέραμε νωρίτερα ότι το έργο του Θόδωρου Αγγελόπουλου δεν πρέπει να περιπέσει στη λησμονιά. Αυτό το “δεν πρέπει” αφορά άραγε μόνο ορισμένες ωραίες ταινίες; Οι οποίες βεβαίως είναι ωραίες. Αλλά πρόκειται μόνο γι’ αυτό;
Κατά τη γνώμη μας, όχι. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο, πολύ ουσιαστικότερο, πολύ σημαντικότερο: Οι ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου είναι ίσως ένα από τα πειστικότερα κινηματογραφικά ισοδύναμα μιας ορισμένης ματιάς απέναντι σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα και μιας στάσης ζωής που επέμενε να περπατά με τα χοντρά παπούτσια της ιστορικής μνήμης και της ιστορικής προοπτικής σε καλοστρωμένα σαλόνια, ξύνοντας με ένα χαλίκι στη σόλα της Ιστορίας τα καλογυαλισμένα παρκέ της χυδαίας ευωχίας κάθε εποχής (…)
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος δημιούργησε σε μια εποχή που είχε σημάνει γενική επίθεση από τα αστικά επιτελεία όχι μόνο στην ιστορική μνήμη, αλλά και στην ίδια την Ιστορία, στο αν έχει νόημα. Γενική επίθεση στο ότι δεν υπάρχουν κοινωνικές τάξεις με ασυμφιλίωτες αντιθέσεις, γενική επίθεση που φτάνει έως το ότι δεν υπάρχει ούτε κοινωνία, παρά μόνο άτομα. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος διέσωσε, με τα μέσα της τέχνης του και με όλες τις αντιφάσεις του, και την ιστορική μνήμη και το νόημα και την προοπτική της Ιστορίας και προσωπικότητες. Οι πρωταγωνιστές των έργων του δεν είναι άτομα με “συμπεριφορές” που τους καθορίζουν και τους καθιστούν “διαφορετικούς”. Είναι προσωπικότητες, που σημαίνει ότι συμμετέχουν περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά στο ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής τους, συμμετέχουν στην ταξική πάλη, έχουν συνείδηση κοινωνικού συνόλου, και πάντως δεν είναι άτομα κλεισμένα στον εαυτό τους. Γιατί ο άνθρωπος είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων στη διαλεκτική τους αλληλεπίδραση».
Δεν έχασε ποτέ την πίστη του για την κοινωνική αλλαγή
Ο ίδιος ο Λευτέρης Χαρωνίτης, αφού ευχαρίστησε τους συνοδοιπόρους και συνεργάτες του στη συγγραφή του βιβλίου, είπε μεταξύ άλλων: «Δεν θα μπορούσα εγώ προσωπικά να θεωρήσω τον Θόδωρο Αγγελόπουλο μια τυπική περίπτωση Ελληνα δημιουργού. Ηταν μια ξεχωριστή, μια άτυπη περίπτωση, με την έννοια ότι δεν μοιάζει ούτε στη θεματολογία, ούτε στην αισθητική, ούτε στον τρόπο παραγωγής. Είναι μια ξεχωριστή περίπτωση στον χώρο του ελληνικού κινηματογράφου. Γέννημα του ελληνικού κινηματογράφου, αλλά θα έλεγα όχι συνεχιστής αυτής της παράδοσης».
Εξήγησε ότι από την πρώτη του ταινία, την «Αναπαράσταση», δημιούργησε έναν έντονο διάλογο στους κινηματογραφικούς κύκλους του Παρισιού κι αυτό τον βοήθησε να οικοδομήσει την προβληματική που είχε, και θεματολογικά και αισθητικά. Θεματολογικά τον απασχολεί η περίοδος της ελληνικής Ιστορίας που ο ίδιος έζησε, και αισθητικά είναι η γνωστή φόρμα του Αγγελόπουλου, που διαμορφώνεται στη σκέψη του από την εποχή που φοιτούσε στο ανώτατο κινηματογραφικό ινστιτούτο του Παρισιού. Και πρόσθεσε ότι αν δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να υλοποιήσει – με έναν απόλυτο τρόπο – αυτό το κινηματογραφικό του όραμα, αν στηριζόταν στη χρηματοδότηση από το ελληνικό κράτος, δεν θα μπορούσε να τις κάνει αυτές τις ταινίες.
Μίλησε αναλυτικά για το κλίμα που επικρατούσε στο Παρίσι την εποχή που βρέθηκε εκεί ο Αγγελόπουλος και για τις συνθήκες μέσα στις οποίες διαμορφώθηκε, και κινηματογραφικά αλλά και πολιτικά, με την έννοια ότι μέχρι τότε ήταν μάλλον συντηρητικών απόψεων. Εκεί έρχεται σε επαφή με τον προβληματισμό του Μπρεχτ και νιώθει ότι του ταιριάζει και στην ιδιοσυγκρασία του και στο ιδεολογικό του στίγμα, το οποίο ανακαλύπτει και ο ίδιος φτιάχνοντας τις ταινίες του. Ο Αγγελόπουλος σιγά σιγά προσχωρεί στον διαλεκτικό υλισμό και ποτέ δεν εγκατέλειψε την πίστη του για την κοινωνική αλλαγή, τόνισε ο Λ. Χαρωνίτης, καλώντας τους νέους κινηματογραφιστές και τους νέους επαναστάτες να ξαναδούν τις ταινίες του Αγγελόπουλου.
Ποιητής της εικόνας, μας καλεί να μη μείνουμε θεατές της Ιστορίας
Η δεύτερη μέρα του αφιερώματος είχε τίτλο «Το κινηματογραφικό “Βλέμμα” του Θόδωρου Αγγελόπουλου» και ομιλήτρια ήταν η Θαλασσιά Αντωνοπούλου, μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ, που έκανε μια πλούσια ανάλυση όλων των ταινιών του Θόδωρου Αγγελόπουλου, στο πλαίσιο της οποίας πρόβαλε και σχολίασε αποσπάσματα από αυτές, αναδεικνύοντας τον πρωτοποριακό και ιδεολογικό χαρακτήρα τους.
Ξεκίνησε την ομιλία της αποδομώντας με επιχειρήματα την άποψη ότι ο Αγγελόπουλος είναι «αργός», «δυσνόητος», «κουλτουριάρης»: «Η αληθινή τέχνη μάς οδηγεί στο να γνωρίσουμε τον άνθρωπο και τη σχέση του με τον κόσμο, μας χαρίζει τη γνώση που φωτίζει την ουσία των γεγονότων. Υπάρχει, εν τέλει, η τέχνη που αναπαράγει την παθητικότητα και νωθρότητα του μυαλού και η τέχνη που θέτει σε κίνηση τη σκέψη, την κρίση και τη φαντασία (…) Βλέπουμε λοιπόν, σε τελική ανάλυση, ότι η ίδια η επαφή του λαού με το έργο τέχνης είναι ζήτημα επί της ουσίας πολιτικό και ιδεολογικό. Εχει να κάνει με το σύνολο της ζωής της εργατικής τάξης (εντατικοποίηση, ελεύθερος χρόνος) κ.λπ., άρα και με την ανάγκη της κοινωνικής απελευθέρωσής της».
Παρέθεσε ακόμα τα λόγια του Αγγελόπουλου: «Ο κινηματογράφος είναι ένα βλέμμα, είναι η ματιά ενός ανθρώπου πάνω σε μια ιστορία ή σε ένα γεγονός». «Μια ταινία υπάρχει από τη στιγμή που το βλέμμα του σκηνοθέτη συναντά το βλέμμα ενός και μόνο ανθρώπου. Αν υπάρξει επικοινωνία εκείνη τη στιγμή, η ταινία υπάρχει. Διαφορετικά είναι μόνο σελιλόιντ». Και επεσήμανε ότι «πράγματι, ο κινηματογράφος του Αγγελόπουλου είναι αυτή η συνάντηση των βλεμμάτων, είναι ένας μεγάλος διάλογος. Ανάμεσα στον δημιουργό και στον θεατή, σε σχέση όχι με τη μικρή ιστορία που διαδραματίζεται, αλλά τη μεγάλη Ιστορία της κοινωνίας, σε σχέση εν τέλει με τον πρωταγωνιστικό ρόλο που πρέπει να παίξει ο ίδιος ο θεατής για την αλλαγή της κοινωνίας και κατ’ επέκταση της ίδιας του της ζωής. Μέσα από τις ταινίες του Αγγελόπουλου περνάει όλη η Ιστορία του τόπου μας – και όχι μόνο – στον 20ό και 21ο αιώνα (…) Σκοπός του όμως δεν είναι να μιλήσει για την Ιστορία του παρελθόντος. Η Ιστορία του παρελθόντος δεν είναι αυτοσκοπός, δεν αποτελεί απλώς μια ιστορική καταγραφή γεγονότων και ηρώων. Το παρελθόν αποτελεί ένα μεγάλο εργαλείο για την κατανόηση του σήμερα και του αύριο. “Η μνήμη μας βοηθά να διαβάσουμε το παρόν, το οποίο αλλιώς είναι δυσερμήνευτο”, έλεγε ο ίδιος. Ο Θ. Αγγελόπουλος δεν είναι ιστορικός. Είναι ένας ποιητής της εικόνας. Και εμείς καλούμαστε να μη μείνουμε θεατές της Ιστορίας. Γι’ αυτό και μέσα από τις ταινίες του δεν μαθαίνουμε την Ιστορία. Προϋποθέτει να έχουμε γνώση αυτής για να καταλάβουμε βαθύτερα το έργο του, να καταλάβουμε την αιτία των πραγμάτων».
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Διαβάστε σήμερα…
Συμμετέχουμε μαζικά, δίνουμε πνοή στους αγώνες μας
Τα «Ματωμένα Χώματα» της Μικρασιατικής προσφυγικής τραγωδίας
Τιμητική εκδήλωση για την Ιωάννα Καρατζαφέρη
«Στα σπίτια της αμαρτίας», της Εύας Νικολαΐδου
Σελίδα 34
Πηγή : εφημερίδα Ριζοσπάστης : 11 – 12 /6 /2022