ΤΕΧΝΕΣ

Σε μια πεντηκονταετία, από
το 1870 έως το 1920, χρονιές που σημαδεύτηκαν από
εμφυλίους πολέμους, ευρωπαϊκούς πολέμους, μια επανάσταση,
έναν παγκόσμιο πόλεμο, η ιστορία
κατέγραψε και μια σειρά με νέες
επιστήμες και νέες καλλιτεχνικές
επαναστάσεις, καθώς και λογοτεχνικά κινήματα. Είναι η εποχή που
στη λογοτεχνία, αλλά κυρίως στο
θέατρο, εισβάλλει η αναζήτηση των
αιτιών και των αιτίων της ιθαγένειας
και της φυλετικής έρευνας και ως
πνευματικής περιουσίας. Θα μείνω
σε δύο γνωστά κινήματα: το κίνημα
της ελληνικότητας που εξελίχθηκε
επί πενήντα χρόνια από την ηθογραφία στην αναζήτηση και ανάλυση
κοινωνικών, ταξικών, φυλετικών,
κλιματολογικών συνθηκών. Το άλλο
γνωστό κίνημα ήταν η «Ισπανιδάδ»,
η ισπανικότητα που έφερε στην Ευρώπη ένα εξαίσιο μείγμα ιστορικών,
ψυχολογικών και φυλετικών στοιχείων ταυτότητας. Πριν από την
επικράτηση του φασισμού και του
Φράνκο στην περίοδο της ισπανικής δημοκρατίας προχωρημένες
συνειδήσεις στην πολιτική και την
εκπαίδευση οργάνωσαν έναν αξιοθαύμαστο μηχανισμό ανακάλυψης,
εκπαίδευσης και διάδοσης ιδεών
και μορφών της ισπανικής ιστορικής
κληρονομιάς. Με πολιτική απόφαση και οργάνωση αναζητήθηκαν
στην ισπανική επικράτεια ταλέντα
σε όλους τους τομείς επιστήμης και
τέχνης και τους προσφέρθηκε στη
Μαδρίτη οικοτροφείο και δωρεάν
εκπαίδευση. Σε αυτή την ομάδα ταλαντούχων αναφέρω ενδεικτικά τον
Πικάσο, τον Νταλί, τον Ντε Φάλια,
τον Λόρκα, τον μεγάλο κινηματογραφιστή Μπουνιουέλ, τον Βάλιε ντε
Ινγκλάν, τον φιλόσοφο και γκουρού
της ομάδας Ουναμούνο.
Ο τραγικός Λόρκα εισηγήθηκε
μια πολιτιστική πρωτοπορία που
σήμερα είναι κοινόχρηστη έκφραση.
Ιδρύοντας την Μπαράγκα του, έναν
περιοδεύοντα θίασο, μόρφωσε το
κοινό της πατρίδας του μέσω της
γοητείας της θεατρικής εμπειρίας.
Ο Λόρκα ήρθε πολύ νωρίς, από το
1933, ως ποιητής στην Ελλάδα, αφού
μεταφράστηκε από τον νεαρό, τότε,
ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Αλλά και ο θεατρικός ποιητής Λόρκα αγαπήθηκε
και έχει παιχθεί το σύνολο των έργων
του από θεσμικά θέατρα έως και
περιθωριακές σκηνές.
«ΜΑΡΙΑΝΑ ΠΙΝΕΝΤΑ». Το πρωτόλειό του «Μαριάνα Πινέντα» παίχθηκε
το 1972 στο Θέατρο Βρετάνια από τον
θίασο της Αννας Συνοδινού, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Τσιώλη. Εγραφα
τότε στο «Βήμα»: «Αν έχει κάποια
αξία αυτό το πρωτόλειο του Λόρκα
είναι πως αποκαλύπτει τόσο νωρίς
την ιδιομορφία του ταλέντου του και
προσδιορίζει τις βασικές συντεταγμένες της θεατρικής του πορείας. Η
Μαριάνα είναι ένα αρχέτυπο που με
καιρό και με κόπο θα διαμορφώσει
το “ισπανικό θήλυ” της ποιητικής
μυθολογίας του Λόρκα στην “Μπαλωματού”, τη “Γέρμα”, το “Δόνια
Ροζίτα”. Η Αντέλα, η Μπερνάρντα,
η Νύφη, η Μπελίσα δεν είναι, παρά
ενσαρκώσεις του ερωτικού χρόνου
μέσα στην αιωνιότητα του ισπανικού
τοπίου, δικαιωμένες από την ποίηση.
Στη “Μαριάνα Πινέντα” δεν υπάρχει
παρά μόνο ένα πρόσωπο, η Μαριάνα. Ολες οι θεατρικές μάσκες της
διανομής, από το κοριτσάκι και την
Κλαβέλα ως τη Δόνια Ανγκούστιας,
τις καλόγριες και την Αδελφή Κάρμεν, είναι τα πιθανά πρόσωπα που
μπορούσε να πάρει και να φαίνεται
αυτό που ήταν η Μαριάνα. Μέσα στο
έργο, που έχει τη μορφή λαϊκής μπαλάντας, η Μαριάνα είναι το “σώμα
της ποίησης” και τα άλλα πρόσωπα
οι “επωδοί”. Ο Λόρκα αυτοσχεδιάζει
πάνω σε ένα γνωστό θέμα. Τα ιστορικά γεγονότα είναι συντελεσμένα.
Η παράσταση είναι μια αναίμακτη
θυσία “εις ανάμνησιν”. Η Μαριάνα της ιστορίας είναι τόσο αγνή και
απρόσιτη, όσο κι ο Κίτσος του τραγουδιού. Η ουσία συλλαμβάνεται από
την όχθη που στέκεται η Μάνα του
Κίτσου. Ο Λόρκα δε σταθμεύει στα
προβλήματα της δομής, της συνέχειας, της λογικής. Δεν έχει να δώσει
λόγο σε κανέναν άλλον, παρά στην
ποίηση. Ζωγράφισε ένα τραγούδι, δεν
έκανε εικονογράφηση. Γι’ αυτό και
δεν έγραψε θεατρικές πράξεις, αλλά
“ζωγραφιές”, σαν εκείνες τις λαϊκές
Γενοβέφες και τις Κυρα-Φροσύνες
στους τοίχους των παλιών σπιτιών.
Δεν έγραψε ένα ρεαλιστικό έργο διανθισμένο με τραγούδια, έγραψε ένα
τραγούδι εν χώρω».
«ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΓΑΜΟΣ». Το 1981 η
Θεατρική Εξοδος Αιγαίου με σκηνοθέτη τον Νίκο Παροίκο ανέβασε και
στην Αθήνα τον «Ματωμένο Γάμο».
Σημείωνα τότε στην κριτική μου για
το έργο: «Ο “Ματωμένος Γάμος” που
παρουσίασε η “Θεατρική Εξοδος
Αιγαίου” στην “Εκφραση ‘81” ήταν
μια παράσταση με άποψη. Κινδυνεύοντας να πέσει στην ηθογραφική
γραφικότητα δοκίμασε, και νομίζω
πως ουσιαστικά πέτυχε, να εγκλιματίσει τον Λόρκα στο ήθος και το ύφος
του ελληνικού δραματικού ειδυλλίου.
Ο Λόρκα έγινε άνετα οπτικά οικείος.
Πάνω σε αυτόν τον καμβά, χωρίς να
αφαιρέσει τις ποιητικές ουσίες του
έργου, πρόβαλε τους μεσογειακούς
του άξονες. Αυτοί οι άξονες της παράστασης είναι μια ενδιαφέρουσα,
πάντως νόμιμη, άποψη για την ποιητική δραματουργία του Λόρκα. Από
την παράσταση έλειπε το “duende”,
η βαθιά ρίζα της κραυγής που καθορίζει την ισπανική ιθαγενή φωνή. […]
Ας μη γελιόμαστε, η “Κόρη του Γιόριο” του Ντ’ Αννούντσιο, η “Γκόλφω”
του Περεσιάδη, “Η Ντίαρντρη των
θλίψεων” του Σινγκ, τα “Παλικάρια
του Χέλγκελαντ” του πρώιμου Ιψεν
και ο “Ματωμένος Γάμος” ανήκουν
στο ίδιο γένος θεάτρου. Η διαφορά
είναι πως ο Περεσιάδης ήταν ένας
αυτοδίδακτος που είχε για παράδοσή του τον Δημήτριο Βερναρδάκη».
«ΓΕΡΜΑ». Το 1982 ο Θόδωρος Τερζόπουλος σκηνοθέτησε για το ΚΘΒΕ
τη «Γέρμα». Εγραφα στο ΒΗΜΑ: «Ο
κ. Τερζόπουλος θέλησε να διαβάσει
τη “Γέρμα” κάθετα, να ανακαλύψει
τι κρύβεται κάτω από την ευανάγνωστη επιφάνεια. Ετσι προσέγγισε
το έργο του Λόρκα ψυχαναλυτικά.
Νομίζω νόμιμα. Μ’ αυτόν τον μίτο, το
κλειδί της ανάγνωσης περνάει στον
δημιουργό, αφήνοντας το δημιούργημα στο μετωνυμικό στάδιο. Υστερα
από το διαβόητο “Η Μαντάμ Μποβαρύ είμαι εγώ” του Φλωμπέρ δεν μπορούμε πια να είμαστε ανυποψίαστοι.
Και μόνο το υποθετικό ερώτημα “Η
Γέρμα είναι ο Λόρκα;” μας βάζει σε
έναν δρόμο, τουλάχιστον γοητευτικό. Είναι γεγονός πως στον Λόρκα
υπερίσχυαν οι θηλυκές ορμόνες και
είναι αυταπόδεικτο πως το έργο του
κατοικείται από γυναικείες μορφές.
Η Γέρμα (η στέρφα) είναι μια γυναίκα
που δεν κάνει παιδιά ή ένας άντρας
που αισθάνεται γυναίκα; Δεν είναι,
βέβαια, τόσο απλό το ζήτημα, αλλά
η ανάλυση οφείλει να ξεκινάει από
την απλοποίηση και να προχωρεί
στις επόμενες φάσεις. Αλίμονο, αν η
“Γέρμα” είναι η ιστορία μιας στείρας
γυναίκας. Τότε το τραγικό ποίημα θα
μετέπιπτε σε θλιβερό μελόδραμα. Το
έργο είναι το δράμα της στειρότητας.
Με πρόσχημα μια λαϊκή ιστορία, μια
είδηση στην εφημερίδα, ο Λόρκα
ανάγεται σε κατηγορίες. Η Γέρμα
δεν είναι χαρακτήρας, είναι μορφή
ζωής. Είναι μη ον που νοσταλγεί το
ον. Αυτό στην ελληνική παράδοση
ονομάζεται “τραγικό” και στην ισπανική “duende”. Γι’ αυτό στο έργο του
Λόρκα η στειρότητα είναι η τραγωδία
του μη φυσικού και αντιπαρατίθεται
στη συμπαντική γονιμότητα».
Σε μια συνέντευξή του στον δημοσιογράφο και λόγιο Πέδρο Μάσα, ο
ίδιος ο Λόρκα σημείωνε: «Η πρόζα,
σκληρή και ελεύθερη, μπορεί να φτάσει σε υψηλές εκφραστικές ιεραρχίες,
επιτρέποντάς μας μια ξεκούραση που
είναι αδύνατο να επιτύχεις μέσα
στην ακαμψία της μετρικής. Ευτυχώς,
όμως, έρχεται η ποίηση, τις στιγμές
που η διάταξη και η φρενίτιδα του
θέματος το απαιτούν».
Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (Α’)
 ιστορία
θεάτρου
50
Δευτερα 27 ΙουνΙου 2022
συν www.tanea.gr
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Του Κώστα ΓεώρΓουσοπουλου
Αυτές τις ημέρες περιοδεύει
ανά την Ελλάδα ο «Ματωμένος
γάμος» σε σκηνοθεσία
Νικορέστη Χανιωτάκη και
μουσική Αλκίνοου Ιωαννίδη, με
τους Μαρία Τζομπανάκη, Μαρία
Χάνου, Νίκο Πουρσανίδη,
Κωνσταντίνο Ασπιώτη, Χριστίνα
Τσάφου, Γιάννη Καλατζόπουλο,
Κώστα Βασαρδάνη κ.ά.
Αύριο
σκηνές και παρασκήνια
της Μυρτώς Λοβέρδου
Ο Φεδερίκο Γκαρθία
Λόρκα (δεύτερος από
δεξιά) με συνεργάτες του
στον περιοδεύοντα θίασο
Μπαράγκα
Το άλλο πρόσωπο
του Καζανόβα
Μια νέα βιογραφία
διορθώνει λάθη
των απομνημονευμάτων
και προσαρμόζει
την αφήγηση
στην εποχή του #MeToo
Τα περισσότερα από αυτά που
γνωρίζουμε ή νομίζουμε ότι
γνωρίζουμε για τον Τζιάκομο
Καζανόβα είναι αυτά που μας λέει σε
δώδεκα τόμους στο έπος των απομνημονευμάτων του, «Histoire de Ma
Vie» («Ιστορία της ζωής μου», στα
ελληνικά από τις εκδόσεις Αγρα).
Μία νέα βιογραφία του, το
Της Εφης Φαλίδα
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
TA NEA MELISSES 26_6_16_5.pdf 1 10/5/22 8:58 µµ
συν www.tanea.g

Πηγή : tanea.gr