ΙΣΤΟΡΙΑ
Από τον εμπόλεμο Οκτώβρη του 1940 και τον απελευθερωτικό – «επαναστατικής κατάστασης» Οκτώβρη του 1944 … στο εμπόλεμο 2024
Η 28η Οκτώβρη 1940 σήμαινε για την Ελλάδα την επίσημη εμπλοκή της στον ιμπεριαλιστικό Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Παρά το γεγονός ότι δέχτηκε επίθεση – καταπάτηση της ελληνικής επικράτειας, το ελληνικό αστικό κράτος στο σύνολό του – και όχι μόνο η τότε δικτατορική κυβέρνηση Ι. Μεταξά – δεν ήταν άμοιρο ευθυνών για τη συγκεκριμένη εμπλοκή. Ολο το πλέγμα των οικονομικών – πολιτικών – στρατιωτικών του σχέσεων με κράτη και των δύο αντιτιθέμενων συμμαχιών και στρατοπέδων διαμόρφωσε αυτές τις ευθύνες. Είναι ευθύνες που αναδεικνύονται σταθερά ανατρέχοντας στο παρελθόν, τουλάχιστον στον επίσης ιμπεριαλιστικό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην ιμπεριαλιστική Μικρασιατική Εκστρατεία, στην ανάμειξη στους οικονομικούς ανταγωνισμούς Μ. Βρετανίας – Γερμανίας κ.λπ. στην περιοχή μας.
Η πορεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έδειξε πόσο κούφια είναι τα μεγάλα αστικά λόγια για «πατριωτισμό». Η επίκληση του «πατριωτισμού» τσουβάλιαζε από τη μια μεριά τον βασιλιά, τα αστικά πολιτικά κόμματα, τους τραπεζίτες, τους βιομήχανους, τους μετέπειτα μαυραγορίτες που έγιναν κάτοχοι χρηματικού θησαυρισμού από τον εκβιασμό λαϊκών, ακόμα και μεσαιοαστικών δυνάμεων, τους φανερούς και καλυμμένους συνεργάτες κατοχικών δυνάμεων, κι από την άλλη τους εργατοϋπαλλήλους, τους αγρότες της βιοπάλης, τους αυτοαπασχολούμενους τεχνίτες και μικρέμπορους, τους επιστήμονες, τους διανοητές και καλλιτέχνες που ήθελαν να υπηρετήσουν την κοινωνική ευημερία, το δίκιο και τη λευτεριά. Η Τριπλή Φασιστική Κατοχή αποκάλυψε σε ευρύτερες δυνάμεις το κάλπικο του αστικού πατριωτισμού. Ακόμα και σε κάποιους που αρχικά είχαν συγχύσεις για τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα του αστικού κράτους ή αυταπάτες ότι για τα δεινά του ιταλοελληνικού πολέμου έφταιγε μόνο η ιταλική επιθετικότητα ή και υιοθετούσαν άκριτα το «ΟΧΙ» της κυβέρνησης Ι. Μεταξά ως συγχωροχάρτι για τον δικτατορικό, τον ακραία αντικομμουνιστικό, αντεργατικό – αντιλαϊκό, κατασταλτικό χαρακτήρα της.
Συμπεράσματα από τη στρατηγική του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Το ζήτημα της υπεράσπισης της «εθνικής ανεξαρτησίας» από τη σκοπιά των εργατικών – λαϊκών συμφερόντων, της σύνδεσης ενός τέτοιου αγώνα με τη σοσιαλιστική επανάσταση, αποδείχθηκε ένα δύσκολο θεωρητικό και πολιτικό ζήτημα για το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα, αν και είχε απασχολήσει τους Μαρξ – Ενγκελς, βέβαια σε συνθήκες που ο καπιταλισμός δεν είχε ακόμα εξαντλήσει την προοδευτική δυναμική του. Ο Λένιν κατόρθωσε να εφαρμόσει επιτυχημένα αυτήν τη σύνδεση με την Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία και την έξοδο από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ηταν μια επαναστατική στρατηγική, που πέρασε από «φωτιά και σίδερο» ιδεολογικού και πολιτικού αγώνα, από διορθώσεις προηγούμενων προσεγγίσεων, προβληματισμούς και δισταγμούς της τρέχουσας στιγμής, ζητήματα που αλάνθαστος κριτής είναι η επιβεβαίωση ή όχι της ζωής.
Γι’ αυτό και οι τωρινές μας αναλύσεις – συμπεράσματα έχουν γνωσιοθεωρητικό χαρακτήρα και όχι «επικριτικό». Με αυτή την έννοια, εξετάζουμε όλη την πορεία της ταξικής πάλης σε όλη την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη χώρα μας και παγκόσμια. Αναλύουμε τα αποτελέσματα από τη διαμόρφωση σε επίπεδο Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος – συμπεριλαμβανομένου και του ΚΚ εξουσίας της σοσιαλιστικής Σοβιετικής Ενωσης (ΕΣΣΔ) – μιας αντιφασιστικής ιδεολογίας και στρατηγικής που τελικά αποσπούσε τον φασισμό από την καπιταλιστική του μήτρα. Αυτή η στρατηγική και οι πολιτικές, διπλωματικές και στρατιωτικές πράξεις που τη συνόδευσαν, φαίνεται ότι «στοίχισε» στις συνθήκες εξόδου («λήξης») από τον πόλεμο σε σχέση με τις δυνατότητες που είχαν διαμορφωθεί, συνθήκες επαναστατικής κατάστασης π.χ. στην Ελλάδα.
Τότε, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι δυνάμεις του σοσιαλισμού πρόβαλλαν φαινομενικά ενισχυμένες σε σχέση με αυτές του καπιταλισμού, κι εν μέρει αυτό έχει βάση. Μόνο όμως εν μέρει και κυρίως λόγω της δυναμικής επιρροής της ΕΣΣΔ στις παγκόσμιες εργατικές – λαϊκές μάζες, ακριβώς επειδή αναμφίβολα σήκωσε το κύριο στρατιωτικό βάρος για την ήττα των δυνάμεων του Αξονα στην Ευρώπη.
Επίσης, αυτή η δυναμική οφειλόταν στο γεγονός ότι οι εργατικές – αγροτικές – λαϊκές δυνάμεις, υπό την καθοδήγηση των Κομμουνιστικών Κομμάτων, αποτέλεσαν τις κύριες αντάρτικες ή και πιο στρατιωτικά οργανωμένες αντικατοχικές δυνάμεις, όπως ο ΕΛΑΣ στη χώρα μας.
Ομως, αυτή η δυναμική συνθλίφτηκε σε μεγάλο βαθμό από τις αντιφάσεις και τα περιθώρια που άφησε η στρατηγική των αντιφασιστικών μετώπων, της πολιτικής συνεργασίας με μέρος των αστικών πολιτικών δυνάμεων, ακόμα και κρατών, στη γραμμή της «διαμόρφωσης δημοκρατικών αντιφασιστικών κυβερνήσεων» και της «ειρηνικής συνύπαρξης καπιταλιστικών και σοσιαλιστικών κρατών».
Ακόμα και στις χώρες όπου η ΕΣΣΔ επεδίωξε στην πορεία ενίσχυση των σοσιαλιστικών δυνάμεων – δηλαδή στις 8 χώρες της Ευρώπης που πέρασαν στη σοσιαλιστική οικοδόμηση – η ταξική πάλη δεν έγινε με τρόπο απαλλαγμένο από τη θεωρητική επιρροή αστικών δυνάμεων και την οπορτουνιστική διάβρωση των ΚΚ. Εκφράστηκαν κατά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση με θεωρίες του «σοσιαλισμού της αγοράς» (των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων ως οικονομικού νόμου του σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής, της ανοχής στη «μικρή καπιταλιστική ιδιοκτησία» κ.ά.).
Ποτέ το ένα λάθος, όσο κι αν είναι ασυνείδητο ή και πιθανά προκύπτει κάτω από τις δυσκολίες ενός σκληρού ταξικού αγώνα – στην προκειμένη εν μέρει κι από την υπεροχή των ΗΠΑ σε ατομικά όπλα σε κάποια ολιγόχρονη φάση – δεν μένει μέχρι εκεί: Η μη έγκαιρη και δημόσια αναγνώριση του λάθους νομοτελειακά οδηγεί σε μεγαλύτερα λάθη, στην οπορτουνιστική διολίσθηση, τέλος στην προδοσία, μια πορεία που ολοκληρώθηκε προς το τέλος της δεκαετίας 1980 και με την έναρξη της δεκαετίας του 1990.
Η Ιστορία ΔΕΝ επαναλαμβάνεται με τους ίδιους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς όρους
Οι τρέχουσες εξελίξεις της όλο και πιο βαθιάς εμπλοκής της κυβέρνησης της ΝΔ σε δύο ιμπεριαλιστικούς πολέμους, η κλιμάκωση της ενεργητικής συμμαχίας της με τον Ζελένσκι στην Ουκρανία και με το Ισραήλ, και στις δύο περιπτώσεις υπό την αιγίδα των ΗΠΑ – ΝΑΤΟ, οι πρωτοβουλίες του πρωθυπουργού Κυρ. Μητσοτάκη για οργανική ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, στις πρόβες πυρηνικού πολέμου, προκαλούν ανησυχία, ήδη ορισμένη εργατική – λαϊκή δυσαρέσκεια και αντίδραση. Κυρίως οξύνουν τις ενδοαστικές και ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις.
Η Τουρκία – σύμμαχος (;) στο ΝΑΤΟ – συνεχίζει ανενόχλητη τις αμφισβητήσεις – διεκδικήσεις της επί εδαφών και θαλάσσιων περιοχών της ελληνικής επικράτειας, αλλά και επί της Κύπρου, αξιοποιώντας και το ήδη για 50 χρόνια κατεχόμενο μέρος της. Ακόμα, στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο του Ισραήλ ενάντια στην Παλαιστίνη, στον Λίβανο, αύριο ίσως πιο καθαρά στο Ιράν, η Τουρκία δεν συμβαδίζει με τους ΗΠΑ – ΝΑΤΟ. Αναπτύσσει τη δική της ιμπεριαλιστική στρατηγική, θεμελιωμένη στο αφήγημα της «ειρηνικής συνένωσης διαφορετικών λαών, θρησκειών στην ευρύτερη ευρασιατική – αφρικανική περιοχή, στα πρότυπα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».
Το κουβάρι των αντιθέσεων περιλαμβάνει σκληρούς ανταγωνισμούς για ενεργειακούς πόρους και τεχνολογίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, για έλεγχο δρόμων και μέσων μεταφοράς, βιομηχανικών και αγροτικών προϊόντων. Η πραγματικότητα του μονοπωλιακού ανταγωνισμού συχνά κρύβεται πίσω από άλλα φαινόμενα, όπως πανδημία, «κλιματική αλλαγή» ή εκφράζονται στην κούρσα για προβάδισμα σε επιστημονικές κατακτήσεις, όπως της τεχνητής νοημοσύνης.
Οι δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας αναπαράγουν την κρίση τους, υποστηρίζοντας την ενεργητική συμμετοχή της αστικής τάξης στα σχέδια των ΗΠΑ – ΝΑΤΟ – ΕΕ. Γι’ αυτό τόλμησαν να αμφισβητήσουν το δικαίωμα των στρατευμένων παιδιών της εργατικής τάξης και των λαϊκών μεσαίων στρωμάτων να καταγγείλουν και να αρνηθούν τη συμμετοχή τους σε αποστολές για ξένα συμφέροντα. Στα τελευταία περιλαμβάνονται βέβαια και τα εγχώρια καπιταλιστικά συμφέροντα, τα οποία όμως παραμένουν ξένα για τα εγχώρια εργατικά – λαϊκά συμφέροντα.
Παρήγορο είναι ότι υπήρξε ετοιμότητα, αντίδραση εργατική – λαϊκή, ίσως όχι τόσο μαζική όσο επιβάλλουν οι συνθήκες, αλλά σίγουρα αποφασιστική και πρωτοποριακή ενέργεια αλληλεγγύης στον παλαιστινιακό λαό, όπως συνέβη και στην πρόσφατη αντίδραση των λιμενεργατών του Πειραιά με το μπλοκάρισμα – μη φόρτωση κοντέινερ με σφαίρες που προοριζόταν για το Ισραήλ. Αυτή προκάλεσε ευρύτερο ενδιαφέρον, όχι μόνο στην Ελλάδα, παρόλο που σαμποταρίστηκε από τα αστικά ΜΜΕ.
Τα ΜΜΕ του ΚΚΕ με συχνότητα και συνέπεια αποκαλύπτουν στοιχεία για την εμπλοκή της Ελλάδας στους δύο ιμπεριαλιστικούς πολέμους.
Βασικό δίδαγμα είναι ότι ο ταξικός αντίπαλος δεν είναι ανίκητος
Τα γεγονότα είναι άκρως επικίνδυνα για τη γενίκευση του πολέμου στην Ευρασία με ολική εμπλοκή της Ελλάδας, γεγονός για το οποίο ήδη ευθύνεται και το ελληνικό αστικό κράτος με την εκάστοτε κυβέρνησή του, τα βασικά του άλλα αστικά κόμματα, αλλά και τα οπορτουνιστικά, που απλώς διαλέγουν μια ιμπεριαλιστική πλευρά – σε κράτος ή συμμαχία κρατών ή σε εγχώριες αστικές πολιτικές δυνάμεις.
Η αλήθεια είναι ότι οι αντιφάσεις της εξωτερικής πολιτικής ενός καπιταλιστικού κράτους, όπως η Ελλάδα, συχνά γίνονται τόσο εκρηκτικές που μπορεί να προκαλέσουν δυσαρέσκεια και σε αστούς πολιτικούς, πολύ περισσότερο σε ορθολογικά σκεπτόμενους στρατιωτικούς, ακόμα και πιο υψηλόβαθμους των αστικών ενόπλων δυνάμεων.
Ολο αυτό επιβεβαιώνει ότι ο αστικός κατασταλτικός μηχανισμός που προορίζεται από την αστική εξουσία για την καταστολή της εγχώριας ταξικής πάλης, σε συνθήκες ιμπεριαλιστικού πολέμου μπορεί να χάσει την αντεργατική – αντιλαϊκή συνοχή του.
Για αυτό είναι υπεύθυνες οι ίδιες οι επιδιώξεις του κεφαλαίου, της αστικής εξουσίας. Ο ανταγωνισμός, το γκρέμισμα – καταστροφές του πολέμου λογίζονται από την καπιταλιστική εξουσία ως ευκαιρία για νέες καπιταλιστικές επενδύσεις, όπως το είπε και ο πρωθυπουργός της Ελλάδας για την Ουκρανία. Το ίδιο σκέφτεται και θα εκφράσει ίσως αύριο για τη Γάζα κ.λπ. Ομως, το αδηφάγο κέρδος που δεν έχει όρια, ηθική, ακόμα και λογική, είναι αυτό που φέρνει αρχικά ρήγματα, στη συνέχεια κρίση του αστικού πολιτικού συστήματος και υπό προϋποθέσεις σοβαρό κλονισμό της αστικής εξουσίας.
Κι εδώ έρχεται η σύνδεση του σήμερα και του αύριο με το παρελθόν, του 2024 με το «απελευθερωτικό – επαναστατικής κατάστασης 1944». Η επαναστατική κατάσταση που διαμορφώθηκε το 1944 δεν αξιοποιήθηκε για την πραγματική κοινωνική απελευθέρωση, παρόλο που οι εργατικές – στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ κατάκτησαν την απελευθέρωση από τις κατοχικές δυνάμεις του Αξονα σε συντριπτικό βαθμό και έκταση, ενώ οι λαϊκές οργανώσεις του ΕΑΜ με πυρήνα – μπροστάρη το ΚΚΕ ανασυγκρότησαν την οικονομική – κοινωνική ζωή στις απελευθερωμένες περιοχές.
Το ΚΚΕ έχει κάνει εμπεριστατωμένη μελέτη όλης αυτής της περιόδου, με αντικειμενική πλέον εκτίμηση της εξέλιξης του συσχετισμού των κοινωνικών δυνάμεων: Της εργατικής τάξης, των φτωχών αγροτών, της προοδευτικής διανόησης από τη μια μεριά, και της αστικής τάξης – καπιταλιστών, φρέσκων μαυραγοριτών, πάσης φύσης δοσίλογων και ταγματασφαλιτών, από την άλλη.
Οσο κι αν «είχαν βάλει το χέρι τους» οι «σύμμαχοι Βρετανοί» με μηχανισμούς και λίρες για τη συγκρότηση σειράς αποτυχημένων αστικών «αντιστασιακών» οργανώσεων, που θα αναλάμβαναν κυρίως ενέργειες σαμποτάζ κατά των δυνάμεων του Αξονα, όσο κι αν στήριξαν τόσο τον εξόριστο βασιλιά της Ελλάδας όσο και την εξόριστη κυβέρνηση Τσουδερού, όσο κι αν πόνταραν στον ΕΔΕΣ υπό τον Ν. Ζέρβα ή στον Κανελλόπουλο ως πολιτικό, δεν μπόρεσαν να ανατρέψουν τον κύριο, μοναδικό, αποφασιστικό ρόλο των ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΕΛΑΝ – ΕΠΟΝ – ΟΠΛΑ στην απελευθέρωση. Κι αυτό γιατί ήταν οι μόνες οργανώσεις που η μαζικοποίησή τους, η δράση τους στα βουνά και στις πόλεις, στις μάχες και στα μετόπισθεν, μέσα στη σκλαβιά και στις απελευθερωμένες περιοχές στηριζόταν στον εργατικό – αγροτικό – λαϊκό παράγοντα.
Με πυρήνα το ΚΚΕ, όλες αυτές οι οργανώσεις έδωσαν οργάνωση, σχεδιασμένη διέξοδο και ορμή, αντοχή και περιεχόμενο στις διαθέσεις των εργατικών – λαϊκών μαζών γι’ απελευθέρωση, για μια καλύτερη δίκαιη ζωή απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση.
Αυτό το τελευταίο, αστικοί και οπορτουνιστικοί παράγοντες φροντίζουν να το σβήσουν από την Ιστορία, υποστηρίζοντας ότι οι μάζες ακολουθούσαν το ΕΑΜ και το ΚΚΕ μόνο για την απελευθέρωση από την ξένη κατοχή.
Είναι τεράστιο συνειδητό ψέμα!
Γιατί όσο κι αν στην εικόνα της εργατικής – λαϊκής συνείδησης ήταν θολός ο τρόπος οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας που ήθελε να χτίσει με την απελευθέρωση (μέχρι πού θα φτάσει η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και μέχρι πού θα πάει η ύπαρξη καπιταλιστικής ιδιοκτησίας), άλλο τόσο καθαρή ήταν η εναντίωση των εργατικών – λαϊκών δυνάμεων στους γαιοκτήμονες – τραπεζίτες – βιομηχάνους – μεγαλοεισαγωγείς – μεγαλοεξαγωγείς. Ηταν καθαρό το φρόνημα καταδίκης όσων είχαν συνεργαστεί με τη ναζιστική Γερμανία, του βασιλιά, όλου του μηχανισμού του δικτάτορα πρωθυπουργού Ι. Μεταξά, όλων των ηγετών των αστικών πολιτικών κομμάτων που βρήκαν την ασφάλεια σε άλλες χώρες, της ίδιας της εξόριστης κυβέρνησης του Καΐρου.
Οι μάζες εμπιστεύονταν το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, γιατί οργάνωσε την επιβίωσή τους από την πείνα της κατοχής, από τη μαζική αποστολή εργατών στα εργοστάσια της Γερμανίας, οργάνωσε την αλληλεγγύη, περιφρούρησε την ίδια τη ζωή και οργάνωσε ένοπλο αγώνα για τη ζωή και τη λευτεριά του.
Οσο αλήθεια είναι ότι ο εργαζόμενος λαός και η νεολαία του περικλείουν αστείρευτες δυνάμεις, άλλο τόσο αλήθεια είναι ότι αυτές οι δυνάμεις δεν αποκτούν δυναμική αποτελεσματικού πολέμου ενάντια στις ξένες και εγχώριες δυνάμεις της εκμετάλλευσης και καταλήστευσής τους, χωρίς τη δύναμη που συνειδητά θα εκπονήσει και θα ενεργοποιήσει το απαραίτητο σχέδιο δράσης, αρχικά ίσως με βήματα μικρά ή και ασταθή ή και με «δυο βήματα μπρος κι ένα πίσω» (παράφραση της ρήσης του Λένιν), στη συνέχεια με ορμητική – καταλυτική πορεία. Και η δύναμη αυτή είναι το επαναστατικό εργατικό κόμμα, το ΚΚΕ στη χώρα μας.
Αν, λοιπόν, η εργατική – λαϊκή ορμή του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ με καθοδήγηση το ΚΚΕ δεν οργάνωσε την αποφασιστική είσοδο του ΕΛΑΣ στην Αθήνα για να επεκτείνει την απελευθέρωση με εξουσία της ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης) στην πρωτεύουσα, να δρομολογήσει την κοινωνική απελευθέρωση, να συντρίψει θύλακες ταγματασφαλιτών, δοσίλογων, μοναρχικών κι όποιων άλλων αντιδραστικών υπήρχαν στην Ελλάδα, δεν φταίει το πώς ο κάθε ΕΑΜίτης και η κάθε ΕΑΜίτισσα, ο ΕΠΟΝίτης και η ΕΠΟΝίτισσα, ο ΕΛΑΣίτης και η ΕΛΑΣίτισσα, σκέφτονταν ακριβώς τη νέα κοινωνία, τη λαϊκή κυριαρχία.
Φταίει ότι εμείς, το ΚΚΕ, δεν μπορέσαμε να αντιληφθούμε έγκαιρα, σωστά, αποφασιστικά, επαναστατικά αυτόν τον δρόμο, να μην εγκλωβιστούμε σε «αντιφασιστικές» λυκοσυμμαχίες ντόπιων και ξένων δυνάμεων. Δεν μπορέσαμε, ως ηγετική δύναμη του ΕΛΑΣ, να μην εγκλωβιστούμε στο βρετανικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, το 1943, το οποίο άλλωστε ελαχιστότατα προσέφερε σε πολεμικό υλικό, σύμφωνα και με τα στοιχεία των βρετανικών αρχείων. Πολύ περισσότερο, δεν έπρεπε να πάει αντιπροσωπεία των ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΚΚΕ για διαπραγματεύσεις στον Λίβανο και στην Καζέρτα για να δώσει υπόσταση και δρόμο επιστροφής στη χωρίς εγχώρια ερείσματα εξόριστη κυβέρνηση.
Ο Δεκέμβρης του 1944 ήταν η νομοτελειακή εξέλιξη της προδιαγεγραμμένης ταξικής ένοπλης αναμέτρησης, στην οποία συνειδητά πορευόταν η αστική τάξη, προσπαθώντας να βελτιώσει προς όφελός της τις συνθήκες. Κι αυτές οι συνθήκες ήταν να εγκλωβίσει το ΚΚΕ και το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ σε «κυβέρνηση εθνικής ενότητας», αν κι ούτε σύσσωμη η αστική πολιτική ηγεσία την ήθελε. Κατόρθωσαν, όμως, να αξιοποιήσουν ότι από το ΚΚΕ και το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ δεν δόθηκε η μάχη τη στιγμή που ήταν η πιο κατάλληλη, με τον λαό αποφασισμένο και τις αστικές δυνάμεις, εγχώριες και ξένες, στην πιο δεινή κατάστασή τους.
Απέναντι στην «πολιτική αυταπάτη» του ΚΚΕ και ΕΑΜικών δυνάμεων περί επιβολής της λαϊκής θέλησης μέσω εθνοσυνέλευσης και σε συνεργασία με αστούς δημοκράτες, η αστική τάξη έδειξε πλήρη εγρήγορση, εναλλαγή της διπλωματίας με την καταστολή. Εξαπέλυσε την πιο ωμή βία σε συνθήκες πιο ευνοϊκές για αυτήν, τον Δεκέμβρη του 1944, που τον προκάλεσε η αντεργατική πολιτική της κυβέρνησης, από την οποία παραιτήθηκαν οι υπουργοί των ΚΚΕ – ΕΑΜ.
Το ΚΚΕ δεν είναι υπόλογο γιατί οργάνωσε τον ΔΣΕ, αλλά ευθύνεται γιατί δεν το έκανε ως συνέχεια του ΕΛΑΣ, το αργότερο το ’44, για να μην πούμε από το 1943.
Ωστόσο, έστω και καθυστερημένα, ο ΔΣΕ δεν ήταν από χέρι χαμένος. Αυτό αποδεικνύεται από τις ίδιες τις ανησυχίες της Βρετανίας και την αδυναμία των στρατιωτικών δυνάμεών της στην Ελλάδα να ανταποκριθούν σε μια γενικευμένη πολεμική αναμέτρηση. Το ίδιο αποδεικνύουν και οι αντιθέσεις ΗΠΑ – Βρετανίας, με αποτέλεσμα και τον αρχικό δισταγμό των ΗΠΑ για αποφασιστική υποκατάσταση των βρετανικών δυνάμεων. Αλλά και οι δισταγμοί και παλινωδίες στη στήριξή του από ΕΣΣΔ, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία έπαιξαν αρνητικό ρόλο στην έκβαση του αγώνα του ΔΣΕ.
Ο «φόβος» του βρετανικού ιμπεριαλισμού
Μετά την ήττα του ΔΣΕ, στη δεκαετία του 1950, αλλά και στα χρόνια που μεσολάβησαν έως σήμερα, οι οπορτουνιστές αρνούνται την ύπαρξη επαναστατικής κατάστασης στην Ελλάδα το 1944, τα βασικά στρατηγικά λάθη των Συμφωνιών του Λιβάνου, της Καζέρτας και της Βάρκιζας και την αναγκαιότητα του ΔΣΕ. Προβάλλουν τον μπαμπούλα των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων, όπως κάνουν σήμερα – σε άλλες συνθήκες (βέβαια όχι επαναστατικές) – με τον μπαμπούλα των ΝΑΤΟικών δυνάμεων, επιδιώκουν από τα πριν να παραλύσουν κάθε κίνηση αντιιμπεριαλιστικής – αντικαπιταλιστικής πάλης.
Ομως ο βρετανικός ιμπεριαλισμός είχε πάρα, πάρα πολλά προβλήματα κι αυτό γινόταν αντιληπτό σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα από τις δυνάμεις του Αξονα (Γερμανία – Βουλγαρία – Ιταλία). Αποτύγχαναν οι προσπάθειές του να συγκροτήσει και να στηρίξει οργανώσεις που θα διοργάνωναν σαμποτάζ κατά των δυνάμεων του Αξονα, που χρησιμοποιούσαν την Ελλάδα και ως πέρασμα προς τις αρχικά ελεγχόμενες απ’ αυτόν περιοχές της Βόρειας Αφρικής. Με δεδομένη τη φθορά που είχε επιφέρει στο αστικό πολιτικό σύστημα, η στήριξη που είχε προσφέρει στη δικτατορία Μεταξά και στη συνέχεια η στάση του απέναντι στις συνθήκες της Τριπλής Φασιστικής Κατοχής, οι δυνάμεις του βρετανικού ιμπεριαλισμού αποτύγχαναν στη συγκρότηση πολιτικών αντιστασιακών οργανώσεων, ικανών να απορροφήσουν τη μαζική λαϊκή απελευθερωτική διάθεση και πάλη, παρά το όργιο δράσης των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στην Ελλάδα. Διαφωνούσαν μεταξύ τους σε ζητήματα τακτικής απέναντι στο ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, βέβαια βλέποντας πάντα καθαρά το ΚΚΕ ως ταξικό αντίπαλο. Δεν κατόρθωσαν να τραβήξουν στα σχέδιά τους υψηλόβαθμους αντιβασιλικούς αξιωματικούς και ξέπεσαν στον Ν. Ζέρβο, που δεν τον εκτιμούσαν ιδιαίτερα.
Ολα αυτά σήμερα έχουν αποκαλυφθεί από τα βρετανικά αρχεία1, ενώ αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός ότι κι ο ελληνικός λαός, όπως και οι λαοί της Ευρώπης εμπνέονταν από τους στρατιωτικούς άθλους της Σοβιετικής Ενωσης στον αγώνα ενάντια στη ναζιστική Γερμανία.
Βρετανοί και Ελληνες αστοί ηγέτες αναγνωρίζουν την ύπαρξη επαναστατικής κατάστασης στην Ελλάδα του 1944, δηλαδή κλονισμού διοικητικών και οποιωνδήποτε καπιταλιστικών μηχανισμών εξουσίας, την ώρα που υπό την προστασία του ΕΛΑΣ συγκροτούνταν εργατικοί – λαϊκοί μηχανισμοί: Λαϊκά συμβούλια τοπικής διοίκησης, διαχείρισης δημευμένης καλλιεργήσιμης γης, επιτάξεων εγκαταλελειμμένων εργοστασιακών εγκαταστάσεων, λαϊκά δικαστήρια, οργάνωση – λειτουργία σχολείων, νοσοκομείων κ.ά.
Αλλά και η μετέπειτα κατάσταση των βρετανικών ενόπλων δυνάμεων έδειξε τη γύμνια του βρετανικού ιμπεριαλισμού, αρκεί το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ να μην είχαν παραδώσει τα όπλα με την απαράδεκτη Συμφωνία της Βάρκιζας.
Οι οπορτουνιστές συχνά λένε ότι «κανείς δεν ξέρει ποια θα ήταν η εξέλιξη, αν πράγματι θα ήταν νικηφόρα για τον ΕΛΑΣ», αν αυτοδύναμα συνέχιζε χωρίς τις απαράδεκτες συμφωνίες. Σαθρό επιχείρημα!
Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί τη νίκη, αν δεν παλέψει γι’ αυτήν! Αλλωστε, αυτό επιβεβαιώνεται και από την αστική επανάσταση του 1821, από τον απελευθερωτικό και στην πορεία τον επαναστατικό αγώνα του Βιετνάμ, της Κούβας και τόσων άλλων. Ούτε οι μετέπειτα αντεπαναστατικές εξελίξεις δικαιώνουν τη φοβία, τον συνειδητό ταξικό συμβιβασμό των οπορτουνιστών.
Το ΚΚΕ έκανε τραγικά στρατηγικά λάθη σε εποχή που συνολικά κυριάρχησε λαθεμένη στρατηγική του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος ως προς τις κινήσεις εξόδου απ’ τον πόλεμο και το πώς θα διαμορφωνόταν η επόμενη μέρα για λογαριασμό των εργατικών – λαϊκών δυνάμεων «νικητών» και «ηττημένων» χωρών2. Γιατί πάνω απ’ όλα ΔΕΝ υπάρχουν «χώρες» ως «επικράτειες κοινών συμφερόντων», αλλά υπάρχουν «χώρες», «επικράτειες» στις οποίες οριοθετείται η ταξική πάλη για το «ποιος – ποιον», για τον χαρακτήρα του κράτους, της εξουσίας.
Ηταν τραγική η διαπραγμάτευση της Σοβιετικής Ενωσης με ΗΠΑ – Βρετανία για «δημοκρατικά, φιλειρηνικά καθεστώτα», για διαμελισμό και «αφοπλισμό» της Γερμανίας μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα λάθη πληρώθηκαν! Αλλά δεν ήταν προδοσία!
Ούτε από τη μεριά του ΚΚΕ, που με χειρότερους όρους συσχετισμού συνέχισε τον αγώνα, την εποποιία του ΔΣΕ, ούτε από τη μεριά της ΕΣΣΔ, που στα χρόνια 1945-1955 πάλεψε τουλάχιστον σε κάποιες πιο κοντινές της χώρες – Ανατ. Γερμανία, Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία – να γείρει η πλάστιγγα προς τις εργατικές επαναστατικές δυνάμεις, ενάντια στις αστικές και τις οπορτουνιστικές που πήραν μέρος στις πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις.
Το κατά πόσο η έλλειψη επαναστατικής ιδεολογικής και πολιτικής συνέπειας έβαλε τη σφραγίδα της στη συνειδητή οπορτουνιστική στροφή του 1956 με το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, είναι ένα ξεχωριστό ζήτημα, αρκετά μελετημένο από το ΚΚΕ, αλλά έξω από την πραγμάτευση του παρόντος άρθρου.
Εμπνεόμαστε – διδασκόμαστε – συνεχίζουμε πιο αποτελεσματικά για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο
Η ανάλυση του παρελθόντος, η συνειδητοποίηση των αντικειμενικών καταστάσεων, των δυνατοτήτων και των αδυναμιών του υποκειμενικού παράγοντα, του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, του ΚΚΕ, ΔΕΝ δικαιώνουν τη λαθολογία, τη μοιρολατρία, την απογοήτευση, τον μηδενισμό.
Αποτελούν πηγές γνώσης, ωριμότητας, όξυνσης της επαναστατικής ικανότητας και αποτελεσματικότητας. Πρόκειται για νομοτελειακή διαδικασία στην εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών, πολύ περισσότερο που τώρα αφορά όχι το πέρασμα από ένα ξεπερασμένο ιστορικά εκμεταλλευτικό κοινωνικοοικονομικό σύστημα σε ένα νέο, ανώτερο, όμως επίσης εκμεταλλευτικό, αλλά αφορά πλέον το πέρασμα και τη μακρόχρονη οικοδόμηση του μη εκμεταλλευτικού συστήματος, του σοσιαλισμού – κομμουνισμού.
Σήμερα το ΚΚΕ έχει γνώση του τι και πώς εξελίσσεται το εμπόλεμο 2024, ίσως το πιο εμπόλεμο 2025, και μεταδίδει αυτήν τη γνώση ανοιχτά, πλατιά στους νέους εργαζόμενους, στους στρατευμένους, στους σπουδαστές, στις εργατικές – λαϊκές δυνάμεις, σε κάθε αληθινό πατριώτη, τον πατριώτη της εργασίας, του χεριού και του πνεύματος – και όχι τον πατριώτη του κεφαλαίου, που τελικά πατρίδα του έχει την απανταχού εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Παραπομπές:
1. Βλ. ενδεικτικά: Procopis Papastratis, British Policy towards Greece during the Second World War, Cambridge University Press, 1984, Προκόπης Παπαστράτης-Μαρία Σπηλιωτοπούλου, Χρονολόγιο γεγονότων 1940-1944, από τα έγγραφα του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών (Foreign Office 371), εκδ. «Ακαδημία Αθηνών», 2002, και: Κωνσταντίνος Καψάσκης, Οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες στην Ελλάδα, 1940-1947, «εκδ. Αλεξάνδρεια», 2024.
2. Βλ. «Εισαγωγή» στο υπό νέα έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» «Ντοκουμέντα συμμαχικών διασκέψεων του Β’ Παγκοσμίου Πόλεμου. Γιάλτα – Μόσχα – Τεχεράνη – Πότσδαμ».
Της
Ελένης ΜΠΕΛΛΟΥ
Μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ
Πηγή : Ριζοσπάστης 26 – 10 – 2024
Σάββατο 26 Οχτώβρη 2024 – Κυριακή 27 Οχτώβρη 2024
ΔΙΕΘΝΗ
ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ
Αντιπαράθεση δύο «παγκόσμιων στρατοπέδων» με προεκτάσεις σε Ασία – Ειρηνικό
Οι αναφορές για Βορειοκορεάτες στρατιώτες στη Ρωσία αναθέρμαναν τη συζήτηση περί ΝΑΤΟικών στρατευμάτων στην Ουκρανία
Ο χαρακτήρας της ιμπεριαλιστικής σύγκρουσης σε Ουκρανία και Ανατολική Ευρώπη ως σύγκρουσης δύο «παγκόσμιων στρατοπέδων» αναδεικνύεται όλο και πιο έντονα το τελευταίο διάστημα, όπως και ο μεγάλος κίνδυνος γενίκευσής της.
Η Ρωσία τονίζει ότι στην Ουκρανία συγκρούεται με τη «συλλογική Δύση», με ΗΠΑ – ΝΑΤΟ – ΕΕ, ενώ ο ευρωατλαντικός άξονας υπογραμμίζει (ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες) πως Ρωσία – Ιράν – Βόρεια Κορέα – Κίνα αποτελούν ένα ενιαίο στρατόπεδο, μια «συμμαχία» που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ενισχύει τη Μόσχα στον πόλεμο στην Ουκρανία, την Τεχεράνη στη Μέση Ανατολή και το Πεκίνο σε Ασία – Ειρηνικό.
Σε ένα τέτοιο φόντο, μετά τις καταγγελίες για drones και πυραύλους από Ιράν και Β. Κορέα, Ουκρανία και Νότια Κορέα καταγγέλλουν ότι χιλιάδες Βορειοκορεάτες στρατιώτες εκπαιδεύονται στη Ρωσία προκειμένου να πάρουν μέρος στον πόλεμο με την Ουκρανία. ΗΠΑ και ΝΑΤΟ για πρώτη φορά την περασμένη βδομάδα επιβεβαίωσαν και επικαλέστηκαν στοιχεία για την παρουσία Βορειοκορεατών στρατιωτών στο ρωσικό έδαφος, κάτι που προμηνύει «απάντηση», ενώ σε αυτό το φόντο αναθερμαίνονται συζητήσεις για αποστολή ΝΑΤΟικών στρατευμάτων στην Ουκρανία.
Σύμφωνα με τις Υπηρεσίες Πληροφοριών της Νότιας Κορέας, οι πρώτες μονάδες των στρατευμάτων αναχώρησαν αρχές Οκτώβρη για το Βλαδιβοστόκ και 3.000 Βορειοκορεάτες εκπαιδεύονται σε στρατιωτικές βάσεις της ρωσικής Απω Ανατολής, φορώντας ρωσικές στολές, ενώ θα ακολουθήσουν άλλοι 10.000. Αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι θα εκπαιδευτούν στον χειρισμό drones και εξοπλισμού υψηλής τεχνολογίας.
Η ουκρανική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών (GUR) ανακοίνωσε την Παρασκευή ότι οι πρώτες μονάδες Βορειοκορεατών στρατιωτών έχουν αναπτυχθεί στη ρωσική περιφέρεια Κουρσκ, όπου έχουν εισέλθει από τον Αύγουστο ουκρανικά στρατεύματα.
Καθώς πρόκειται για ρωσικό έδαφος, η Βόρεια Κορέα μπορεί να υπερασπιστεί την ανάπτυξη αυτή ως βοήθεια στη Ρωσία να αποκρούσει την ουκρανική επίθεση.
Σε «νέο επίπεδο» οι σχέσεις Μόσχας – Πιονγιάνγκ
Αυτό άλλωστε προβλέπει και η Συνθήκη «για μια συνολική στρατηγική εταιρική σχέση» Ρωσίας – Β. Κορέας την υπέγραψαν οι ηγέτες των δύο χωρών τον Ιούνη στην Πιονγιάνγκ, ενώ την Πέμπτη επικυρώθηκε από τη ρωσική Κρατική Δούμα. Μεταξύ άλλων η Συνθήκη προβλέπει ότι αν ένα από τα μέρη δεχτεί ένοπλη επίθεση, το άλλο θα του παράσχει στρατιωτική και άλλη βοήθεια.
Ερωτηθείς σχετικά, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλ. Πούτιν δήλωσε ότι είναι «δουλειά της Μόσχας» να εφαρμόσει τη Συνθήκη «εταιρικής σχέσης» με την Πιονγιάνγκ και απέφυγε να διαψεύσει ότι βορειοκορεατικά στρατεύματα βρίσκονται στη Ρωσία. Ανέφερε δε ότι «δεν είναι οι ενέργειες της Ρωσίας που κλιμάκωσαν τον πόλεμο στην Ουκρανία», αλλά οι «δυτικές» προμήθειες όπλων στο Κίεβο.
Οι σχέσεις Μόσχας – Πιονγιάνγκ «έχουν φτάσει σε ένα ποιοτικά νέο επίπεδο και η συμφωνία στρατηγικής εταιρικής σχέσης έχει σχεδιαστεί για να μετριάσει τις αυξανόμενες απειλές από τη Δύση, που ακολουθεί συστηματικά μια πολιτική διατήρησης της ηγεμονίας της, σχηματίζοντας κλειστές στρατιωτικοπολιτικές συμμαχίες στην περιοχή Ασίας – Ειρηνικού, ενισχύοντας τη στρατιωτική της παρουσία εκεί και αναπτύσσοντας στρατηγικά επιθετικά όπλα, συμπεριλαμβανομένων αυτών με πυρηνικό εξάρτημα», τόνισε σε ομιλία του στην Κρατική Δούμα ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών Α. Ρουντένκο, δείχνοντας ότι όλα τα ιμπεριαλιστικά μέτωπα, από την Ευρώπη μέχρι την Ασία και την Αφρική, συνδέονται.
Αλυσιδωτές αντιδράσεις
Η Σεούλ αντέδρασε προαναγγέλλοντας πως δεν θα μείνει με «σταυρωμένα χέρια», με τον Νοτιοκορεάτη Πρόεδρος Γιουν Σουκ-γιολ να δηλώνει ότι πιθανώς θα σταλούν όπλα στην Ουκρανία «ανάλογα με τις ενέργειες των βορειοκορεατικών δυνάμεων».
ΝΑΤΟ και Νότια Κορέα εξέφρασαν «ανησυχία» για τη μεταφορά ρωσικής στρατιωτικής τεχνολογίας στη Βόρεια Κορέα σε μια περίοδο που οι εντάσεις και οι εκατέρωθεν απειλές στην Κορεατική Χερσόνησο οξύνονται.
Σε τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ του γγ του ΝΑΤΟ Μ. Ρούτε και του Γιουν Σουκ-γιολ τονίστηκαν η «διασυνδεδεμένη ασφάλεια» Ευρώπης – Ατλαντικού και Ινδικού – Ειρηνικού και η «ανάγκη για στενή συνεργασία σε Αμυνα και Ασφάλεια» με το ΝΑΤΟ και την Ουκρανία, συνεργασία στον τομέα της πολεμικής βιομηχανίας κ.λπ.
Ορισμένα κράτη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, μάλιστα, π.χ. της Βαλτικής, επανέφεραν τη συζήτηση για την «ιδέα» του Γάλλου Προέδρου Εμ. Μακρόν να σταλούν στρατεύματα χωρών – μελών της ΕΕ σε ουκρανικό έδαφος.
ΤΟΥΡΚΙΑ – ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ TUSAS
Επισημάνσεις για τη «συγκυρία» και διεργασίες εντός και εκτός συνόρων
Το ΡΚΚ ανέλαβε την ευθύνη για την επίθεση, ενώ το DEM είχε καταγγείλει προβοκάτσια
Διεργασίες με άξονα την περιβόητη «αντιμετώπιση της τρομοκρατίας», εντός και εκτός των συνόρων της Τουρκίας, επανέφερε στο προσκήνιο η επίθεση ενόπλων στην κρατική αεροδιαστημική βιομηχανία TUSAS, την περασμένη Τετάρτη, από την οποία σκοτώθηκαν 5 άνθρωποι.
Σε μια συγκυρία όπου η τουρκική κυβέρνηση με δημόσιες δηλώσεις της έβαλε στο τραπέζι το ενδεχόμενο ενός «συμβιβασμού» στο Κουρδικό ζήτημα, υπό τον όρο του «τερματισμού της τρομοκρατίας», το ΡΚΚ (Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν) ανέλαβε την Παρασκευή την ευθύνη για την ένοπλη επίθεση στην TUSAS.
Να σημειωθεί δε ότι το «φιλοκουρδικό» σοσιαλδημοκρατικό κόμμα DEM (που χαρακτηρίζεται από στελέχη της τουρκικής κυβέρνησης πολιτικός βραχίονας του ΡΚΚ) κατήγγειλε από την πρώτη στιγμή την επίθεση στην TUSAS ως «προβοκάτσια», αναδεικνύοντας ιδιαίτερα τη χρονική συγκυρία.
Είχαν προηγηθεί οι κυβερνητικές δηλώσεις για το ενδεχόμενο επανεκκίνησης διαπραγματεύσεων για το Κουρδικό και για ενδεχόμενη αποφυλάκιση υπό όρους του φυλακισμένου ηγέτη του ΡΚΚ, Αμπντ. Οτσαλάν. Ανήμερα της επίθεσης στην TUSAS, μάλιστα, επιτράπηκε επισκεπτήριο στον Οτσαλάν μετά από 4 χρόνια, με τον ίδιο να στέλνει μήνυμα ότι «εάν υπάρξουν οι προϋποθέσεις, έχω τη θεωρητική και πρακτική ισχύ να μεταφέρω αυτήν τη διαδικασία από τη σύγκρουση και τη βία σε νομική και πολιτική βάση».
Σε συνεδρίαση του τουρκικού Συμβουλίου Ασφαλείας, που συγκάλεσε εκτάκτως ο Πρόεδρος της χώρας, Ρ. Τ. Ερντογάν, μετά την επίθεση στην TUSAS, υπογραμμίστηκε ότι σε καμία περίπτωση δεν θα επιτραπεί η δημιουργία «κράτους τρομοκρατίας» στα σύνορα της χώρας.
Μεταξύ άλλων ο Ερντογάν υποστήριξε ότι οι δύο δράστες μπήκαν στην Τουρκία από τη Συρία και επέκρινε την «τρομοκρατική οργάνωση» (το ΡΚΚ) που «εκμεταλλεύεται την αστάθεια στη Συρία» και προσπαθεί «μάταια να μπει στην προστασία ορισμένων δυτικών χωρών», κάτι που «δεν θα συνεχιστεί για πάντα».
Επανέφερε κατηγορίες κατά των ΗΠΑ για στήριξη των κουρδικών οργανώσεων ΡΚΚ και PYD/YPG, λέγοντας ότι «η Αμερική χρησιμοποιεί τις τρομοκρατικές οργανώσεις στην περιοχή για τα δικά της συμφέροντα και την ασφάλεια του Ισραήλ», για να καταλήξει: «Τα μάτια και τα αυτιά μας είναι ανοιχτά σε όλες τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα δίπλα στα εδάφη μας και δεν μπορούμε να συμβιβαστούμε με αυτές (…) Πρέπει να σκεφτόμαστε ανά πάσα στιγμή ότι μπορεί να υπάρξει οποιαδήποτε κίνηση διείσδυσης από τη Συρία ή άλλα μέρη. Ως εκ τούτου, πρέπει να λάβουμε όλα τα μέτρα ασφαλείας μας αναλόγως».
Aφού σχολίασε ότι «η αστάθεια στην περιοχή έχει συσσωρεύσει τρομοκρατικές οργανώσεις και όσους έχουν ύπουλες φιλοδοξίες, όπως ο βάλτος μαζεύει μύγες», αναμόχλευσε τα παζάρια επαναπροσέγγισης με τη Δαμασκό, λέγοντας: «Κύρια προσδοκία μας είναι ότι η συριακή κυβέρνηση κατανοεί τα οφέλη μιας ειλικρινούς και ρεαλιστικής εξομάλυνσης των σχέσεων με την Τουρκία και θα κάνει τα βήματά της αναλόγως».
Μάλιστα, είπε ότι ζήτησε από τον Ρώσο Πρόεδρο, Βλ. Πούτιν, να χρησιμοποιήσει την επιρροή του ώστε «να διασφαλίσει την ανταπόκριση του (Σύρου Προέδρου) Μπασάρ αλ Ασαντ στο κάλεσμά μας», ενώ δεν παρέλειψε να αναγγείλει ότι «η Τουρκία θα είναι προστάτης των δικών της αλλά και προστάτης των εδαφών των γειτονικών της χωρών».
Στο μεταξύ, την Παρασκευή έφτασαν τα 120 τα πλήγματα της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας κατά κουρδικών θέσεων σε βόρεια Συρία και βόρειο Ιράκ – με αναφορές για δεκάδες θύματα σε αμάχους. Ακόμα πραγματοποιήθηκαν συλλήψεις «υπόπτων» για υποστήριξη του ΡΚΚ σε πολλές συνοικίες της Κωνσταντινούπολης, ενώ η «αντιτρομοκρατική» υπηρεσία ανέφερε ότι τοπικές οργανώσεις του ΡΚΚ προετοίμαζαν διαδηλώσεις.
ΓΕΩΡΓΙΑ – ΜΟΛΔΑΒΙΑ
Εκλογές – «σταυροδρόμι» μεταξύ «Δύσης» και Ρωσίας
Οι εκλογές σε Μολδαβία και Γεωργία αυτήν τη βδομάδα (βουλευτικές εκλογές στη Γεωργία αυτό το Σάββατο και δεύτερος γύρος προεδρικών εκλογών στη Μολδαβία στις 3 Νοέμβρη) εξελίσσονται σε μια «σκληρή μονομαχία» μεταξύ ΗΠΑ – ΝΑΤΟ – ΕΕ και Ρωσίας στο ευρύτερο πλαίσιο της γεωπολιτικής σύγκρουσης στην Ανατολική Ευρώπη, εν μέσω αλληλοκατηγοριών για παρεμβάσεις στην εκλογική διαδικασία στη Μολδαβία και σεναρίων για βίαιες αναταραχές της αντιπολίτευσης στη Γεωργία.
Και στις δύο χώρες η Μόσχα διακηρύσσει ότι οι χώρες που προωθούν ατζέντα υπέρ της ΕΕ ή του ΝΑΤΟ «παίζουν με τη φωτιά» και επιδιώκουν να ανοίξουν νέα πολεμικά μέτωπα, ενώ το ευρωατλαντικό στρατόπεδο προσπαθεί πότε με το «καρότο» – οικονομικά και στρατιωτικά «πακέτα» στη Μολδαβία – και πότε με το «μαστίγιο» – κυρώσεις και απειλές στη Γεωργία – να αυξήσει τη δική του «επιρροή».
Η πορεία της Μολδαβίας και της Γεωργίας ακόμη «παίζεται» και θεωρείται αβέβαιη, όπως φαίνεται από τις εκλογές αυτής της βδομάδας, αποτυπώνοντας τις έντονες ενδοαστικές αντιθέσεις.
Η Μολδαβία ψήφισε υπέρ της ένταξης στην ΕΕ (υπέρ της εγγραφής του στόχου στο Σύνταγμα) με πολύ μικρή διαφορά στο δημοψήφισμα της προηγούμενης Κυριακής (50,4%), με το οριακό προβάδισμα του «ναι» να διαμορφώνεται από τη μεγάλη επικράτησή του στους ψηφοφόρους του εξωτερικού. Οι κάλπες στήθηκαν ταυτόχρονα με τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στη χώρα. Η νικήτρια «φιλοδυτική» Πρόεδρος, Μάγια Σάντου (42%), θα αναμετρηθεί στον β’ γύρο με τον φίλα διακείμενο στη ρωσική ηγεσία, Αλεξάντρ Στογιάνογλο (26%).
Το Κρεμλίνο υπογράμμισε τον κίνδυνο η Μολδαβία «να παγιδευτεί στην ανασφάλεια και στην αποσταθεροποίηση», αν απομακρυνθεί οριστικά από τη ρωσική επιρροή.
Στη Γεωργία το κυβερνών κόμμα Γεωργιανό Ονειρο, που ενδέχεται να κερδίσει το Σάββατο στις κάλπες, πρόκειται να ακολουθήσει ατζέντα που θα καταστήσει αδύνατη την ένταξη στην ΕΕ. Ηδη η ΕΕ έχει παγώσει την όποια ενταξιακή προοπτική, επικαλούμενη τον νόμο περί «ξένης επιρροής».
Ενδεικτική της πόλωσης και της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης είναι η προεκλογική εκστρατεία του κυβερνώντος κόμματος, που ισχυρίζεται ότι αν εκλεγεί η «φιλοδυτική» αντιπολίτευση, η Γεωργία θα συρθεί σε πόλεμο με τη Ρωσία.
Οι εκλογές «θα είναι η στιγμή της αλήθειας και ο γεωργιανός λαός θα πρέπει να αποφασίσει ποιον δρόμο θέλει να ακολουθήσει: Προς την Ευρώπη ή να απομακρυνθεί από την Ευρώπη», δήλωσε από την πλευρά του ο επικεφαλής της Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ, Ζ. Μπορέλ.
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, τα κόμματα της αντιπολίτευσης αθροιστικά θα αποτελούν το 35% – 40% στη Βουλή και αν το κυβερνών κόμμα δεν λάβει απόλυτη πλειοψηφία και αναγκαστεί να δημιουργήσει κυβέρνηση συνασπισμού με την αντιπολίτευση, τότε η «αστάθεια» θεωρείται βέβαιη.
Η Ρωσία παρακολουθεί την κατάσταση, όπως και το Αζερμπαϊτζάν, καθώς όλες οι ενεργειακές του εγκαταστάσεις με πρόσβαση στην Τουρκία περνούν από τη Γεωργία. Εάν το κυβερνών κόμμα ηττηθεί, η «Δύση» μπορεί να πάρει τον έλεγχο και να ασκήσει πίεση στο Μπακού, για τη σύναψη «ειρήνης» με την Αρμενία με όρους της ΕΕ και των ΗΠΑ, εκβιάζοντας με περιορισμούς στη διέλευση των ενεργειακών πηγών.
Πηγή : Ριζοσπάστης 27- 10 – 2024
ΣΥΝΟΔΟΣ ΚΟΡΥΦΗΣ ΤΩΝ BRICS
Αναβαθμισμένη συμμετοχή και αμφισβήτηση της «ηγεμονίας των ΗΠΑ»
Στο επίκεντρο η αμφισβήτηση της «παλιάς παγκόσμιας τάξης» στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα και η αποτύπωση των ανακατατάξεων
| Από τις διευρυμένες συναντήσεις στο πλαίσιο της Συνόδου Κορυφής των BRICS |
Με βασική επιδίωξη την περαιτέρω αναβάθμιση της θέσης τους στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, βάζοντας ένα τέλος στην «κυριαρχία των ΗΠΑ» και των «συμμάχων» τους σε αυτό, αναζητώντας τρόπους παράκαμψης του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές, καθώς και των «δυτικών» κυρώσεων που εμποδίζουν την «παγκόσμια ανάπτυξη», δεκάδες ηγέτες και άλλοι αξιωματούχοι από τις χώρες του λεγόμενου «Παγκόσμιου Νότου» και της «Ανατολής» συγκεντρώθηκαν στο Καζάν της Ρωσίας την περασμένη βδομάδα (22-24 Οκτώβρη), στο πλαίσιο της 16ης Συνόδου Κορυφής των BRICS.
Η διακρατική καπιταλιστική ένωση των BRICS+ μετρά πλέον εννιά μέλη (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), πρόσκληση πλήρους μέλους έχει λάβει η Σαουδική Αραβία, ενώ συγκεντρώνει το ενδιαφέρον δεκάδων «αναδυόμενων» καπιταλιστικών οικονομιών της Ασίας, της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής.
Βασική «συγκολλητική ουσία» είναι η εναντίωση στην «ηγεμονία» των ΗΠΑ και της «Δύσης», κάτι που προς το παρόν αρκεί για να μπαίνουν στην άκρη οι μεγάλες αντιθέσεις τους. Εξάλλου, από μόνη της η ομάδα BRICS είναι έως τώρα μια «χαλαρή» ένωση, χωρίς σφιχτή δομή και αυστηρές προϋποθέσεις – ενώ ορισμένα μέλη της, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ινδία, διατηρούν παράλληλα αναβαθμισμένες σχέσεις και με το ευρωατλαντικό μπλοκ, συμμετέχουν και σε σχήματα με «αντίθετο» προσανατολισμό, όπως είναι το σχήμα Quad (ΗΠΑ, Ινδία, Ιαπωνία, Αυστραλία).
Με τίτλο «Ενδυναμώνοντας την Πολυμέρεια για μια Ισότιμη Παγκόσμια Ανάπτυξη και Ασφάλεια» και ειδική ενότητα με θέμα «BRICS και Παγκόσμιος Νότος: Οικοδομώντας από κοινού το Μέλλον του Κόσμου», η σύνοδος υπογράμμισε σε όλους τους τόνους πως η «Δύση» αποτελεί «παρελθόν», πως οι BRICS, ο «Παγκόσμιος Νότος» και η «Ανατολή» είναι το «αναπόφευκτο μέλλον» και μια μη αναστρέψιμη τάση.
Οι BRICS είναι οι «μοχλοί της παγκόσμιας ανάπτυξης»
Τα στοιχεία που παρουσίασε ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλ. Πούτιν, στο Επιχειρηματικό Φόρουμ των BRICS είναι ενδεικτικά: Το μερίδιο των χωρών BRICS στο παγκόσμιο ΑΕΠ ξεπερνά ήδη το μερίδιο του G7 (ΗΠΑ, Καναδάς, Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία) και αυξάνεται.
«Το 1992 το μερίδιο του G7 στο παγκόσμιο ΑΕΠ ήταν 45,5% και των χωρών BRICS 16,7%. Το 2023 στην ένωσή μας αναλογούσε το 37,4% και στο G7 το 29,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το χάσμα διευρύνεται και θα διευρυνθεί, είναι αναπόφευκτο», ανέφερε.
Το συνδυασμένο ΑΕΠ των BRICS ξεπερνά τα 60 τρισ. δολάρια, πρόσθεσε.
Επιπλέον, «τις τελευταίες δεκαετίες πάνω από το 40% της αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ, ολόκληρη η παγκόσμια οικονομική δυναμική, προήλθε από τις χώρες των BRICS. Στο τρέχον έτος ο μέσος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης στις BRICS προβλέπεται στο 4%. Στις χώρες G7 προβλέπεται μόνο 1,7% και ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης 3,2%».
Οι χώρες των BRICS «είναι στην πραγματικότητα οι μοχλοί της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης» και σε αυτές τις χώρες θα πραγματοποιηθεί «η κύρια αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ στο άμεσο μέλλον».
Οι BRICS αντιπροσωπεύουν επίσης περίπου το 1/4 των παγκόσμιων εξαγωγών, ενώ μονοπωλιακοί όμιλοι αυτών των χωρών «κυριαρχούν σε πολλές βασικές αγορές», όπως Ενέργεια, μέταλλα, τρόφιμα.
«Αποδολαριοποίηση» των συναλλαγών και άλλα «εργαλεία»
Η Μόσχα είναι μεταξύ των μελών BRICS που πρωτοστατεί σε διαπραγματεύσεις και πρωτοβουλίες για την «αποδολαριοποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας, με στόχο την εξεύρεση συστημάτων πληρωμών και συναλλαγματικών διευθετήσεων έξω από τον έλεγχο της Ουάσιγκτον – στόχος που παρά τις δυσκολίες τίθεται πιο επιτακτικά στο πλαίσιο του συνεχώς εντεινόμενου ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού.
Και σε αυτήν τη σύνοδο κυριάρχησαν οι συζητήσεις γύρω από ένα νέο σύστημα πληρωμών, που θα βασίζεται σε ένα δίκτυο εμπορικών τραπεζών συνδεδεμένων μεταξύ τους μέσω των κεντρικών τραπεζών των BRICS, σύμφωνα με έγγραφο που ετοίμασαν το υπουργείο Οικονομικών και η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας.
Η Ρωσία το βλέπει αυτό ως τρόπο επίλυσης των αυξανόμενων προβλημάτων στο εμπόριο ακόμα και με «φιλικές» της χώρες, όπως η Κίνα, όπου τράπεζες φοβούνται ότι μπορεί να πληγούν με δευτερεύουσες κυρώσεις από τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, ο στόχος δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί και στο τελικό ανακοινωθέν αφήνεται να εννοηθεί ότι έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος προς ένα εναλλακτικό σύστημα πληρωμών μεταξύ των BRICS, ενώ η λέξη «δολάριο» δεν αναφέρεται καθόλου.
Οι ηγέτες συμφώνησαν να μελετήσουν «τη δυνατότητα υλοποίησης μιας ανεξάρτητης, διασυνοριακής δομής, της BRICS Clear, μιας πρωτοβουλίας που θα συμπληρώνει την υπάρχουσα δομή των χρηματοπιστωτικών αγορών» και ανέθεσαν στους υπουργούς Οικονομικών και τους Κεντρικούς Τραπεζίτες να συνεχίσουν να μελετούν το ζήτημα «των εθνικών νομισμάτων, των μεθόδων πληρωμών και των πλατφορμών» μέχρι την επόμενη σύνοδο.
Στις προσπάθειες «εκθρονισμού» του δολαρίου, ο ρόλος της Κίνας θα είναι καταλυτικός, με το γουάν να είναι ο μοναδικός πιθανός αντικαταστάτης. Το Πεκίνο έχει προχωρήσει αρκετά στη δημιουργία μιας άλλης πλατφόρμας, που σκοπεύει να ανταγωνιστεί το παγκόσμιο σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών SWIFT.
Ηδη Κίνα και Ρωσία έχουν προχωρήσει αρκετά στη χρήση του στις μεταξύ τους εμπορικές συναλλαγές. Αλλά μικρότερες οικονομίες παραμένουν εξαρτημένες από το δολάριο και την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ.
Η Ρωσία, ο κορυφαίος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο, προωθεί επίσης τη δημιουργία ενός Χρηματιστηρίου Εμπορίας Σιτηρών BRICS, που να υποστηρίζεται από έναν οργανισμό τιμολόγησης, ώστε να δημιουργήσει μια εναλλακτική στα «δυτικά» χρηματιστήρια.
Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB) των BRICS τονίζεται ότι πρέπει να γίνει ένας από τους κύριους επενδυτές στα μεγαλύτερα τεχνολογικά έργα και έργα υποδομής στις χώρες των BRICS και του «Παγκόσμιου Νότου», να αποτελέσει μια εναλλακτική σε «δυτικούς» χρηματοπιστωτικούς μηχανισμούς.
Πάντως, η NDB, που ιδρύθηκε το 2015, τον περασμένο χρόνο ενέκρινε δάνεια που δεν ξεπέρασαν τα 10 δισ. δολάρια, ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα διοχέτευσε συνολικά δάνεια 73 δισ. δολαρίων.
Δρόμοι Ενέργειας και εμπορευμάτων ανακατευθύνονται προς Ασία – Αφρική
Η Ρωσία, μετά την εισβολή στην Ουκρανία και την επιβολή «δυτικών» κυρώσεων, ανακατευθύνει τις «ροές» μεταφορών «με γρήγορο ρυθμό», επισήμανε ο Ρώσος Πρόεδρος μιλώντας στο Επιχειρηματικό Φόρουμ των BRICS.
Η Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή στην Αρκτική και ο Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορρά – Νότου (INSTC) είναι μεταξύ των εμβληματικών έργων της Ρωσίας για «σύντομες και αποτελεσματικές εμπορικές διαδρομές και σύνδεση μεγάλων κόμβων παραγωγής, γεωργίας και ηλεκτρικής ενέργειας με τις καταναλωτικές αγορές».
Στην Αρκτική, προκειμένου η Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή – που είναι πολύ πιο σύντομη από τη Διώρυγα του Σουέζ – να γίνει βιώσιμη όλο τον χρόνο προστίθενται περισσότερα ρωσικά παγοθραυστικά, συμπεριλαμβανομένων πυρηνοκίνητων, και αναβαθμίζεται ο δορυφορικός στόλος.
Ο Μεταφορικός Διάδρομος Βορρά – Νότου συνδέει τα ρωσικά λιμάνια στις βόρειες θάλασσες και τη Βαλτική Θάλασσα με τερματικούς σταθμούς στον Περσικό Κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό, είπε ο Πούτιν, χαρακτηρίζοντάς τον «κλειδί» για την αύξηση του όγκου των εμπορευμάτων μεταξύ Ευρασίας και Αφρικής.
Μετά τις κυρώσεις των χωρών του G7 στους ρωσικούς υδρογονάνθρακες, οι προμήθειες πετρελαίου από τη Ρωσία στην Ινδία το 2023 αυξήθηκαν 18 φορές σε σύγκριση με το 2021 από 4,5 εκατ. τόνους σε 82 εκατ. τόνους και προς την Κίνα κατά 1/3, από 80 εκατ. τόνους σε 107 εκατ. τόνους, αναφέρει η έκθεση «BRICS+ Energy: Engine of the New World Order» της Διεθνούς Λέσχης Συζητήσεων Valdai.
Ως αποτέλεσμα, το 78% των ρωσικών εξαγωγών αργού πετρελαίου κατευθύνθηκε «σε αυτούς τους δύο εταίρους BRICS», ενώ το 2021 το μερίδιό τους ήταν 32%.
Την ίδια στιγμή, οι προμήθειες πετρελαϊκών προϊόντων από την Ινδία και την Κίνα στην Ευρώπη τριπλασιάστηκαν, από 12 εκατ. τόνους σε 36 εκατ. τόνους, σημειώνει η έκθεση, υπονοώντας τις επανεισαγωγές ρωσικού πετρελαίου στην ΕΕ μέσω Ασίας.
Οι χώρες της περιοχής Ασίας – Ειρηνικού έγιναν ο κύριος προορισμός των ρωσικών υδρογονανθράκων το 2023.
Επιπλέον, η διαδικασία αλλαγής του συστήματος πληρωμών στην Ενέργεια «έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο», όχι μόνο για τη Ρωσία.
Ετσι, η Σαουδική Αραβία δεν ανανέωσε την 50ετή συμφωνία με τις ΗΠΑ για το εμπόριο πετρελαίου αποκλειστικά έναντι δολαρίων, η οποία έληξε φέτος.
«Ταυτόχρονα, συνήφθησαν δοκιμαστικές συμφωνίες για την πώληση σαουδαραβικού πετρελαίου στην Κίνα έναντι γουάν, που υπογραμμίζει την ανάγκη να θεσμοθετηθούν και να συστηματοποιηθούν οι εργασίες για τη δημιουργία ενός βιώσιμου συστήματος πληρωμών του ενεργειακού εμπορίου στο πλαίσιο των BRICS, που δεν θα είναι ευάλωτο σε μονομερείς κυρώσεις».
Συνολικά, το 80% των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου και το 35% των εξαγωγών προϊόντων πετρελαίου παραδόθηκαν σε αυτήν την περιοχή πέρυσι.
Αναθεώρηση του ΟΗΕ και της «παλιάς παγκόσμιας τάξης»
Οι ηγέτες των BRICS ζήτησαν επίσης να συμμετέχουν περισσότερο οι χώρες τους στη λήψη διεθνών αποφάσεων και να εκπροσωπούνται σε διεθνείς οργανισμούς όπως στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Ενδεικτικά ο Ινδός ΥΠΕΞ τόνισε πως οι BRICS «είναι ένα σημάδι των βαθιών αλλαγών που συμβαίνουν στην παλιά παγκόσμια τάξη», ενώ ταυτόχρονα «πολλές από τις ανισότητες του παρελθόντος παραμένουν» και η Ινδία θα πρωτοστατήσει για μεταρρυθμίσεις σε διεθνείς θεσμούς και μηχανισμούς, «ιδιαίτερα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ».
Στο μεταξύ, η Σύνοδος Κορυφής των BRICS στο Καζάν εξελίχθηκε σε μεγάλο διπλωματικό γεγονός για τη Ρωσία και αξιοποιήθηκε στο έπακρο από τη Μόσχα, προκειμένου να επιβεβαιώσει πως στα τρία χρόνια πολέμου στην Ουκρανία και έντασης των «δυτικών» κυρώσεων, κάθε άλλο παρά «απομονωμένη» είναι.
Συμμετείχαν εκπρόσωποι από 36 χώρες – οι περισσότεροι ηγέτες – καθιστώντας τη Σύνοδο τη μεγαλύτερη διεθνή συγκέντρωση που φιλοξένησε η ρωσική κυβέρνηση από την εισβολή στην Ουκρανία, τον Φλεβάρη του 2022.
Ο Βλ. Πούτιν συναντήθηκε με δεκάδες ηγέτες, όπως της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, της Ινδίας, Ν. Μόντι, του Ιράν, των ΗΑΕ, της Τουρκίας, της Αιθιοπίας κ.ά.
Επίσης, ο γγ του ΟΗΕ, Αντ. Γκουτέρες, παρέστη στη σύνοδο και είχε συνομιλίες με τον Πούτιν – κυρίως για τον πόλεμο στην Ουκρανία – για πρώτη φορά από τον Απρίλη του 2022.
Την ίδια ώρα, ενώ αυξάνονται συνεχώς οι χώρες που επιδιώκουν ένταξη ή στενότερη σχέση με το σχήμα των BRICS, χαρακτηριστική για τις υπαρκτές αντιθέσεις είναι η αντιπαράθεση που ξέσπασε ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Βενεζουέλας του Ν. Μαδούρο και την επίσης σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Βραζιλίας του Λούλα ντα Σίλβα, μετά την απόφαση της τελευταίας να προβάλει βέτο στην προσπάθεια του Καράκας για ένταξη στους BRICS.
Ε. Μ.
Πηγή : Ριζοσπάστης 26 – 10 – 2024