Αλκης Αλκαίος (23 Νοεμβρίου 1949 – 10 Δεκεμβρίου 2012)
Δώδεκα χρόνια απουσίας…
ΤΕΧΝΕΣ07.12.24 18:10
Ηλίας Γεράκης
Με αφορμή την επέτειο, την ερχόμενη Τρίτη, του θανάτου του σπουδαίου των γραμμάτων, της ποίησης και του στίχου, ο στενός του φίλος, δικηγόρος και μελετητής του έργου του Ηλίας Γεράκης μάς θυμίζει όσα δεν πρέπει να ξεχνάμε.
Δώδεκα χρόνια πέρασαν από την ημέρα που ο Αλκης Αλκαίος (Βαγγέλης Λιάρος) αναχώρησε για το ταξίδι που δεν έχει γυρισμό, στης μάνας γης την αγκαλιά. 10 Δεκέμβρη 2012, Κυριακή προς Δευτέρα. Δύσκολη νύχτα.
Χίλιες σκέψεις, εικόνες, πρόσωπα, καταιγιστικές οι μνήμες, πώς να χωρέσουν σε λίγες γραμμές. Νωρίς το απόγευμα ο Παντελής Θαλασσινός τού έβαλε να ακούσει από το τηλέφωνο τέσσερα τραγούδια και του πρόσφερε ανείπωτη χαρά. Το ίδιο βράδυ της Κυριακής ο χάρος τού έκοψε το νήμα της ζωής. Ο πόνος του κυρ Θανάση, ο πόνος του πατέρα, βουβός κι αγιάτρευτος, σφράγισε τη μεγάλη νύχτα. Τη Δευτέρα το πρωί, η Μαρία η ξαδέλφη του, κόρη του ΕΛΑΣίτη αντάρτη που δεν γνώρισε, αγόρασε καινούργιο κουστούμι (το δικηγορικό κουστούμι είχε φθαρεί) και τον έντυσε γαμπρό με δύο ευρώ στην τσέπη για τα πορθμεία, να μην τον καταραστεί ο βαρκάρης. «Μακρύ και ατέλειωτο στην Πάργα, το ταξίδι», όπως έγραψε και ο Δημήτρης Λέντζος. Την Τρίτη το πρωί, στην Πάργα, μας περίμενε μια έκπληξη. Οι μαθητές των σχολείων της Πάργας είχαν παραταχθεί στην πλατεία, έξω από την εκκλησία, για να τιμήσουν τον άνθρωπο των γραμμάτων και της ποίησης, τον εκλεκτό άνδρα της Πάργας. Μακάρι να δούμε κάποτε στα σχολικά βιβλία στίχους του Αλκαίου και των άλλων ποιητών, του Γκάτσου, του Ελευθερίου κ.ά., να ακούσουμε τον μαθητή να λέει στον δάσκαλο: «Κύριε, το ποίημα αυτό το τραγουδάει ο πατέρας μου».
Το απομεσήμερο, στο τραπέζι της παρηγοριάς, η Λιζέτα Καλημέρη τραγούδησε τη «Μολυβιά» (αγαπημένο τραγούδι του Βαγγέλη) και μας έστειλε «αδιάβαστους»… Με το ίχνος, όμως, του Αλκαίου να μένει ανεξίτηλο, άσβηστο, ζωντανό.
Τα χρόνια που πέρασαν ήταν δύσκολα χρόνια, δίσεκτα, σκληρά, με όλες τις πληγές του Φαραώ και στο τέλος με πανδημία και πολέμους «για τα διόδια και όχι για την Ελένη». Ο Αλκης Αλκαίος, με τις ευαίσθητες κεραίες του, προφητικά, όπως έλεγε ο Μικρούτσικος, πρόλαβε να περιγράψει και να εκφράσει «την προσωπική αγωνία καθενός από μας αλλά και την καθολική αγωνία της γενιάς μας».
Πλοίο δίχως τιμονιέρη τούτος ο ντουνιάς
Κι η ζωή μας στο πανέρι της κοψοχρονιάς
Ποιος πληρώνει, ποιος χρωστά, πού να πάω να ρωτήσω
Πώς ο κόσμος πάει μπροστά κι η ζωή γυρίζει πίσω
(Το πανέρι, 12 + Ηλιοτρόπια, 2018, Παντελής Θαλασσινός)
Ο Αλκης Αλκαίος σχολιάζει την οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις στην κοινωνία, με την ακρίβεια, τους πλειστηριασμούς της λαϊκής κατοικίας κ.λπ.
Είδα το φίδι να πετά
Και το αετόπουλο να σέρνεται στο χώμα
(Είδα, Εντελβάις 1999, Μάριος Τόκας)
Είχε ήδη γράψει, καυτηριάζοντας τον παραλογισμό, τις ανατροπές της εποχής και ιδιαίτερα την κατάπτωση των αξιών και της κοινωνίας. Αλλά και για τους κατατρεγμένους των πολέμων και της εξαθλίωσης, πρόσφυγες και μετανάστες, εκφράζει την αγωνία του:
Καλότυχα είναι τα βουνά
Ψυχή δεν έχουν να πονά
Καρδιά ν’ αργοπεθαίνει
Πέφτει μια κίτρινη βροχή
Πού να βρουν στέγη και τροφή
Του κόσμου οι κολασμένοι
Ομως, πάντα αισιόδοξος, με λόγια παραμυθίας, γεμάτος αγάπη για τον άνθρωπο και τους «απελπισμένους» της ζωής, με αλληλεγγύη, στο ίδιο τραγούδι:
Μέχρι να βρεις τρόπο να ζεις
Μην τη σκοτώνεις τη ζωή
Τι μένει κάτσε μέτρα
(Της αγκαλιάς η ξενιτειά, 13.000 μέρες, 1998 Σωκράτης Μάλαμας)
Ο Αλκης Αλκαίος, επαναστάτης με αιτία, αγωνιστής στη διάρκεια της χούντας, άγρια βασανισμένος, μέλος του ΚΚΕ για πολλά χρόνια, είναι φυσικό να έχει πολλά να πει και να καταθέσει για το λαϊκό κίνημα, την προοπτική του αγώνα για την ανατροπή και την αλλαγή του κοινωνικού συστήματος.
Οπως όλοι, έτσι κι ο ίδιος επηρεάστηκε βαθιά από την υποχώρηση. Μελαγχολία, στεναχώρια.
Είδα πανό μοναχικά
Να τραγουδάνε πως υπάρχουμε ακόμα
Πράσινο μπλε του παπαγάλου
Κι η μοναξιά στο κόκκινο
Κι η Ελλάδα ν’ αρμενίζει
Με μια ελπίδα κόσκινο
(Με ένα τσιγάρο σέρτικο, Εντελβάις, 1999, Μάριος Τόκας)
Οι ανατροπές του 1990 προκάλεσαν σοκ, απογοήτευση, αμφισβήτηση και πόνο. Ο Αλκαίος στη συνέντευξή του στην ΕΡΤ είχε δηλώσει ότι «πιστεύω προσωπικά ότι η παρτίδα μας δεν παίχτηκε ακόμα και ούτε θα παιχτεί, για να έχουμε να ελπίζουμε σε κάτι». Ομως, σε λίγο, σε μικρό χρονικό διάστημα, ο Αλκαίος αντιλαμβάνεται το αδιέξοδο και επανέρχεται βέβαιος για την αναγκαιότητα του αγώνα και αισιόδοξος για το αποτέλεσμα.
Στον ώμο το δισάκι μου σε σας ξαναγυρνώ
Φωτιά, νερό, αέρα μου και χώμα
Δε βγαίνουνε τα όνειρα σε πλειστηριασμό
Δεν παίχτηκε η παρτίδα μας ακόμα
(Κιφ, Εντελβάις, 1999, Μάριος Τόκας)
Αξίζει φίλε να υπάρχεις για ένα όνειρο
Κι ας είναι η φωτιά του να σε κάψει
(Πόρτο Ρίκο, Δε σηκώνει, 1994, Σταμάτης Μεσημέρης)
Στα χέρια σου αφήνω το τιμόνι
κι η πιο μεγάλη νύχτα ξημερώνει
(Αγύριστο κεφάλι, Μάης ’98, Βυθισμένες Αγκυρες 2001, Μίλτος Πασχαλίδης)
Το πιο βαθύ σκοτάδι
Είναι πριν την αυγή
(Φύλλα αλκαλικά, Ο Φύλακας κι ο Βασιλιάς, 2000, Σωκράτης Μάλαμας)
Σταλιά, σταλιά με τον καιρό
Τρυπάει την πέτρα το νερό
Και μια μικρή ραγισματιά
Απλώνει ρίζες και κλαδιά
(Νυχτολούλουδο, Ενα, 2002, Σωκράτης Μάλαμας)
Απευθύνεται στη νεολαία, στα νέα παιδιά, τους γεμίζει με ευχές.
Χρόνια πολλά σε σένα, χρόνια πολλά και ευτυχισμένα
Χρόνια πολλά στα παιδιά που ερωτεύονται
Χρόνια πολλά στα παιδιά που δεν τρώνε τη φόλα
Χρόνια πολλά στα παιδιά που τα θέλουνε όλα
(Χρόνια Πολλά, ομότιτλο άλμπουμ, 1991 Βασίλης Παπακωνσταντίνου)
Στίχοι-κλειδιά, όπως έλεγε και ο Θάνος Μικρούτσικος, έρχονται στη φωνή του Σωκράτη:
Κι η μάνα του στις ρεματιές
Ανάβει στα νερά φωτιά
(Ντόμινο, Οι τροβαδούροι της καρδιάς μου, 2007 Σωκράτης Μάλαμας)
Ιδιοι αθώοι κι ίδιοι φταίχτες
Σαν αντικριστοί καθρέφτες
(Το νησί των πειρατών, 13.000 μέρες, 1998, Σωκράτης Μάλαμας)
(Σημείωση: τον πρώτο στίχο δανείστηκε η Μάρω Δούκα για τίτλο του βιβλίου της «Αθώοι και φταίχτες»)
Λάτρης της υπέρβασης, της υπερβολής και του ονείρου ταυτίστηκε με τον Θάνο Μικρούτσικο στην πάλη για την ουτοπία της ανθρώπινης περιπέτειας, με αξιοπρέπεια και ήθος. Τα «ζικ ζακ» της σκέψης και των συναισθημάτων, η μελαγχολία, οι απογοητεύσεις, δεν αναιρούν ποτέ το «μπροστά της σπείρας». Αλλωστε, όλη η ζωή του είναι μια διαρκής μάχη κι ο Βαγγέλης ένας δυνατός μαχητής.
Πως η ανάγκη γίνεται ιστορία
Πως η ιστορία γίνεται σιωπή…
Αγάπη μου από κάρβουνο και θειάφι
(Ρόζα, Στου αιώνα την παράγκα, 1996, Θάνος Μικρούτσικος)
Στις 28 Δεκέμβρη 2019 έφυγε από τη ζωή ο Θάνος Μικρούτσικος, ο συνθέτης που ανακάλυψε και ανέδειξε τον Αλκη Αλκαίο. Από το 1978 και για σαράντα χρόνια η μόνη δίαυλος επικοινωνίας με τα ΜΜΕ είναι ο Μικρούτσικος. Αν θυμάμαι καλά, ο Αλκαίος έδωσε με τον Θάνο μία και μόνο κοινή τηλεοπτική συνέντευξη το 1990 και μία ραδιοφωνική το 1982. Ο Αλκαίος δεν έδινε συνειδητά συνεντεύξεις. «Αυτά που έχω να πω για τον εαυτό μου, τη ζωή μου, τα πιστεύω μου, τις αρχές μου είναι γραμμένα στους στίχους μου». Τα επτά χρόνια της απουσίας του Αλκαίου (2012-2019), ο Μικρούτσικος ήταν ο βασικός εκφραστής και οργανωτής των συναυλιών και εκδηλώσεων που έγιναν στη μνήμη του (Ηρώδειο, Φεστιβάλ ΚΝΕ, Ιανός κτλ), με τη συμβολή φυσικά των ερμηνευτών και μουσικών (Πασχαλίδης, Θωμαΐδης, Παπακωνσταντίνου, Αντωνοπούλου, Παπαδοπούλου κ.λπ.).
Μετά τον θάνατο του Αλκη Αλκαίου, στη συνέχεια του Θάνου Μικρούτσικου, έχουν πραγματοποιηθεί πολλά και σπουδαία αφιερώματα, μελέτες, έρευνες. Το ενδιαφέρον έχει αποδειχθεί πολύ μεγάλο, συγκινητικό, δηλωτικό του μεγαλείου της στιχουργικής-ποιητικής του Αλκαίου, της αγάπης του κοινού. Δεν είναι τυχαίο ότι στίχοι του αποτέλεσαν τίτλους βιβλίων («Αθώοι και φταίχτες» Μάρω Δούκα, «Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία» Δημ. Χριστόφιας, «Βαδίζουμε μαζί στον ίδιο δρόμο» Θαν. Κάππος).
Η «Εφημερίδα των Συντακτών» τίμησε με τον καλύτερο τρόπο τον Αλκη Αλκαίο και συνέβαλε στην προβολή του έργου του, φώτισε πλευρές της προσωπικότητάς του, με την τοποθέτηση φίλων, συνεργατών και ομοτέχνων. Το ένθετο–βιβλίο που εκδόθηκε από την «Εφ.Συν.» με τον τίτλο «ΑΛΚΗΣ ΑΛΚΑΙΟΣ – Ασε άλυτο τον γρίφο», που επιμελήθηκε με αγάπη και ευαισθησία ο Παναγιώτης Χαραλαμπάκης, αποτελεί σημαντική εύληπτη πηγή πληροφόρησης για τον αναγνώστη και τον μελετητή του έργου του Αλκαίου. (Μεγάλη κι η δική μου τιμή να συμβάλω σ’ αυτή την προσπάθεια).
Ξεχωριστοί σταθμοί: Οι στίχοι του Αλκαίου σε πανό της νεολαίας, στην επέτειο του Πολυτεχνείου, σε διαδηλώσεις κ.ά. Οπως και η ομιλία του γ.γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπα, σε μία ατμοσφαιρική συναυλία-αφιέρωμα στα δέκα χρόνια από τον θάνατό του (2022), με πλήθος στοιχείων για τη ζωή και το έργο του. Αξίζει κανείς να την αναζητήσει.
Ιδιαίτερη σημασία έχει η μελοποίηση ανέκδοτων τραγουδιών και η κυκλοφορία άλμπουμ μετά από τον θάνατο του Αλκαίου, όπως είναι τα άλμπουμ: «Τραγούδια που ζούνε λαθραία» του Μίλτου Πασχαλίδη (2017) με ορισμένα ακυκλοφόρητα διαμάντια σε μουσική του Μάριου Τόκα, «12 + Ηλιοτρόπια» του Παντελή Θαλασσινού (2018) (ορισμένα από τα τρυφερά αυτά τραγούδια πρόλαβε να τ’ ακούσει ο Αλκαίος στο τηλέφωνο, την τελευταία μέρα, λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή), «Παράθυρο στο άπειρο» με ένα σύνολο ανέκδοτων τραγουδιών σε μουσική του ταλαντούχου Μανώλη Ανδρουλιδάκη και στην εκφραστική ερμηνεία του Γιάννη Κότσιρα (2024). Μεγάλη είναι η προσμονή για την κυκλοφορία του νέου άλμπουμ με ανέκδοτα τραγούδια σε μελοποίηση του σπουδαίου Δημήτρη Παπαδημητρίου, που επίκειται στο επόμενο διάστημα.
Ο Θάνος Μικρούτσικος σε αφηγήσεις, συνεντεύξεις και ζωντανά σε συναυλίες έχει δηλώσει ότι «ο Αλκαίος είναι το άλλο μου μισό» και ότι «ο Αλκαίος είναι ποιητής που υποδύεται τον στιχουργό». Από το αρχείο του Θάνου προκύπτει αβίαστα ότι για μεγάλο διάστημα ήταν σχεδόν ο αποκλειστικός αποδέκτης των στίχων του Αλκαίου. Υπάρχουν στο αρχείο ανέκδοτα τραγούδια και ποιήματα, αλλά και πολλά που έχουν μελοποιηθεί από άλλους συνθέτες, στοιχείο που αποδεικνύει ότι πρώτος αποδέκτης ήταν ο Θάνος Μικρούτσικος.
Αλλωστε και ο ίδιος ο Αλκαίος είχε δηλώσει ότι «εγώ ξεκίνησα να γράφω έχοντας συγκεκριμένο αποδέκτη, τον Θάνο Μικρούτσικο» (από την τηλεοπτική συνέντευξη στην ΕΡΤ 1990). Παρακολουθούσε, βέβαια, πάντοτε πολύ στενά την ελληνική μουσική σκηνή και είχε πολλούς αγαπημένους. Με ορισμένους είχε την ευκαιρία και την ιδιαίτερη ευτυχία της συνεργασίας: Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Σωκράτη Μάλαμα, Μίλτο Πασχαλίδη, Παντελή Θαλασσινό, Μπάμπη Στόκα και άλλους, δύσκολο να τους συμπεριλάβω όλους. Πολύ αγαπημένος, στενός φίλος και «σπαθί» στις δυσκολίες, ο Μάριος Τόκας.
Η δήλωση ότι «ο Αλκαίος είναι ποιητής που υποδύεται τον στιχουργό» είναι στοιχείο υπερβολής, ελάχιστα όμως απέχει από την αλήθεια. Ο ίδιος ο Αλκαίος σε σχετική ερώτηση, με τη σεμνότητα που τον διέκρινε, απάντησε: «Εγώ πιστεύω ότι γράφω στίχους και όχι ποίηση και θα το εξηγήσω. Αυτός που γραφεί ποίηση δεν έχει κανένα συγκεκριμένο αποδέκτη, εγώ έχω τον συνθέτη και συγκεκριμένα τον Θάνο Μικρούτσικο». Η δήλωση του Θάνου δεν ήταν μόνο φιλοφρόνηση, αλλά και βαθιά πεποίθησή του, αν κρίνει κανείς από τις τοποθετήσεις του κατά καιρούς, όπως τη δήλωση (όταν πήρε στα χέρια του τους στίχους από το δίσκο «Υπέροχα μονάχοι») ότι «με περιβάλλει ένα όργιο εικόνων, λέξεων, φράσεων, που με έκαναν να αισθάνομαι ότι “μετεβλήθη εντός μου και ο ρυθμός του κόσμου” και με έκαναν να τρέχω να προλάβω να μελοποιήσω» (από αφήγηση στον Σπύρο Αραβανή).
Στο αρχείο του Θάνου Μικρούτσικου υπάρχουν εξαιρετικά ανέκδοτα ποιήματα που πείθουν για του λόγου το αληθές, αλλά και το σύνολο των έργων του Αλκαίου μαρτυρεί ότι οι στίχοι των τραγουδιών αγγίζουν τα όρια της «τελειότητας», ώστε βάσιμα και παραδεκτά τον ονομάζει ποιητή, χωρίς αυτό κατά τη γνώμη μου να έχει και κάποια ιδιαίτερη σημασία. Αφού, στο μέλλον, μετά από 150 χρόνια, το «Ερωτικό», η «Ρόζα», το «Πρωινό τσιγάρο», το «Πάντα γελαστοί» θα λειτουργήσουν, όπως έλεγε ο Μικρούτσικος, ως «αρχαιολογικά ευρήματα που κάποιοι θα τα ακούν, θα τα τραγουδούν και θα καταλαβαίνουν πώς ζούσαμε εμείς οι πρόγονοί τους» – είτε είναι στίχοι είτε ποιήματα.
Ο κίνδυνος του συναισθηματισμού, όταν μιλάς για τον πιο στενό φίλο, ελλοχεύει πάντα. Ελπίζω, τον απέφυγα. Από το 1967, δυο επαρχιωτόπουλα, στα έδρανα της Νομικής τότε, δεν χωριστήκαμε ποτέ… Κι ας μην περάσαμε ποτέ μαζί εκείνο το καλοκαίρι στην Αμοργό.
Σε μια σταγόνα θάλασσα διαβάζαμε μαζί
μια νύχτα με πανσέληνο
την ιστορία του κόσμου
Δίχως πυξίδα και σκοπό ο άνθρωπος δε ζει
τραγούδαγες ψιθυριστά κι ο ουρανός δικός μου
Το κορμί μου κάνω σκάλα
στα ουράνια ν’ ανεβείς
Ολα ήτανε δικά σου από πάντα
(Καλοκαίρι στην Αμοργό, Αγύριστο Κεφάλι, Μίλτος Πασχαλίδης)
TAGS
ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
Πηγή : fsyn.gr